Het is ondertussen duidelijk dat de wereld gebukt zal gaan onder uitbraken van het SARS-CoV-2-virus tot er een vaccin komt. Het goede nieuws is dat de zoektocht naar zo’n vaccin sneller lijkt te verlopen dan verwacht. Zowel van bij Amerikaanse Moderna als Janssen Vaccines uit Leiden kwam er hoopvol nieuws daarover de jongste dagen. Maar we moeten toch opletten niet te optimistisch te worden.
Als we te maken zouden hebben met een grieppandemie, zou het maken van een vaccin een pak gemakkelijker zijn. De wereld is ervaren in het maken van griepvaccins en doet dat elk jaar. Maar er bestaan geen vaccins voor coronavirussen – tot nu toe leken deze virussen milde of zeldzame ziekten te veroorzaken, en waren vaccins niet prioritair, ook al uit commerciële redenen.
Maar de eerste stappen die gezet zijn naar een vaccin tegen SARS-CoV-2-virus zijn toch indrukwekkend snel gezet. Afgelopen maandag zijn de klinische tests begonnen van een mogelijk vaccin dat door Moderna en de National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID) is ontworpen. Of, er zaten amper 63 dagen tussen het moment dat wetenschappers voor het eerst de genen van het virus konden sequencen en artsen een vaccin-kandidaat in de arm van een persoon zijn beginnen injecteren.
Eerste snelle stap, nu veel langzame
We moeten ons daarbij wel bewust zijn dat het de snelste stap was van veel opeenvolgende langzame die we moeten nemen. De eerste proef zal onderzoekers eenvoudig vertellen of het vaccin veilig lijkt en of het het immuunsysteem daadwerkelijk kan mobiliseren. Onderzoekers moeten dan controleren of het daadwerkelijk infectie met SARS-CoV-2 voorkomt. Ze zullen dierproeven en grootschalige proeven moeten doen om ervoor te zorgen dat het vaccin geen ernstige bijwerkingen veroorzaakt. Ze moeten uitzoeken welke dosis nodig is, hoeveel injecties mensen nodig hebben, of het vaccin bij ouderen werkt en of er andere chemicaliën nodig zijn om de effectiviteit te vergroten.
Het vaccin van Moderne en NIAID heet mRNA-1273. MRNA is een afkorting van Messenger-RNA (in het Nederlands af en toe boodschapper-RNA genoemd). Messenger-RNA is een vorm van RNA die als ‘boodschapper’ (messenger) twee processen met elkaar verbindt: de transcriptie, waarbij een stuk DNA (een gen) overgeschreven wordt tot mRNA, en de translatie, waarbij het mRNA wordt vertaald naar een keten van aminozuren (een eiwit).
Met deze mRNA-technologie worden fragmenten van genetische code in de spieren van een persoon geïnjecteerd, zodat de spiercellen zelf het virale eiwit gaan produceren om immuniteit te creëren, met dat verschil dat het mRNA alleen de instructies levert voor hoe je cel dat eiwit kan maken. En als het eenmaal is gemaakt, neemt het immuunsysteem het over en doet het zijn werk.
‘In geval van nood’
De aanpak van het RNA-vaccin heeft één groot voordeel: snelheid. Wetenschappers hoeven alleen maar de genetische sequentie van het virus te kennen en ze kunnen de productie van een RNA-vaccin binnen enkele weken synthetiseren en opschalen. Maar RNA is kwetsbaar. In een laboratorium moet je je gezicht afschermen om ermee te werken, niet omdat het gevaarlijk is, maar omdat zelfs een vlaag van speeksel waarschijnlijk enzymen die RNA uit elkaar zouden scheuren, waardoor het waardeloos zou worden. Er is wel een voordeel: zolang het goed is geformuleerd, wordt RNA beschouwd als bijna onschadelijk om in mensen te injecteren, en een fase 1-onderzoek als dit is dan ook gemakkelijk te starten. Succes is nauwelijks verzekerd, maar we weten in ieder geval dat het RNA de mensen in de proef niet schaadt.
Als het uiteindelijk wordt goedgekeurd, zou mRNA-1273 het eerste mRNA-vaccin zijn dat een licentie krijgt om bij mensen te worden gebruikt. Als het werkt, zou dat revolutionair zijn. Maar experts waarschuwen nu al dat het heel moeilijk zal worden om mRNA-1273 snel te produceren in erg grote aantallen.
Moderna meldt zelf dat een commercieel verkrijgbaar vaccin waarschijnlijk niet beschikbaar zal zijn gedurende ten minste 12 to 18 maanden, maar zegt wel dat het mogelijk is dat in geval van nood een vaccin in de herfst beschikbaar zou kunnen zijn voor sommige mensen, waaronder ook gezondheidswerkers.
Ondertussen goed nieuws uit Leiden
Het farmaceutisch bedrijf Janssen Vaccines uit Leiden denkt een mogelijk corona-vaccin in september op mensen te kunnen gaan testen. En dat is eerder dan verwacht volgens Hanneke Schuitemaker, hoofd virale vaccins bij Janssen.
‘De afgelopen twee maanden hebben we gekeken wat voor afweerreactie het opwekt in dieren. Normaal duurt die fase twee jaar’
Bij Janssen onderzoeken ze momenteel een minder experimentele aanpak: het ontwikkelt een op vectoren gebaseerd vaccin, een methode die leidde tot het ebolavaccin. In wezen is het gebouwd op een niet-replicerend verkoudheidsvirus (of virale vector) waaraan een beetje coronavirusgenetica is toegevoegd. Het vaccin zou in de spieren van een persoon worden geïnjecteerd, waar het geïnjecteerde virus een eiwit genereert. Als dat eiwit correct ‘vouwt’ (de juiste vorm bereikt), kan het een immuunrespons veroorzaken. Het virus dat als vector wordt gebruikt, kan trouwens niemand ziek maken. Het stukje corona dat erin zit moet ervoor zorgen dat een lichaam antistoffen gaat maken.
‘De afgelopen twee maanden hebben we gekeken wat voor afweerreactie het opwekt in dieren. Normaal duurt die fase twee jaar’, zegt Schuitemaker. Of het nu ook werkt, wordt vanaf september getest op mensen. Schuitemaker: ‘We weten heel goed hoe mensen erop reageren en hebben daarom heel veel vertrouwen dat we nu ook op die manier een vaccin kunnen maken.’
Vanaf deze week gaat het Leidse bedrijf het materiaal produceren dat het vanaf september in mensen gaat testen. ‘Parallel daaraan gaan we ook alvast opstarten met het produceren van vaccins’, zegt Schuitemaker. ‘Dat doen we at risk, we weten niet of ons vaccin gaat werken. Maar als het werkt, dan hebben we alvast een voorraadje. Dat is onze strategie.’
In december weten de onderzoekers dan hopelijk of het vaccin een goede afweerreactie geeft, zegt Schuitemaker. Maar daarmee is er nog altijd geen vaccin dat massaal verspreid kan worden. ‘Dan volgt juist het monnikenwerk. Zorgen dat je goed kunt produceren en aantonen dat het vaccin effectief is en beschermt, dat is nog een heel lang traject.’ Voordat er een vaccin op grote schaal beschikbaar is, zijn we zeker zo’n anderhalf jaar verder, denkt ze.
