Een fobie (afgeleid van het Oud Griekse woord: φόβος ofwel phóbos, dat met vrees of angst kan worden vertaald) is een psychische aandoening waarbij je om, in de regel, niet duidelijke redenen, een ziekelijke angst hebt ontwikkeld voor bepaalde dingen of situaties. Een dergelijke angst staat echter niet in verhouding tot het reële gevaar dat van het betreffende voorwerp of situatie uitgaat. Bij een fobie ben je je bewust van deze irreële angst. Niet elke angststoornis kan overigens ook als een fobie aan worden geduid. Op het moment dat je een angst hebt ontwikkeld die geen betrekking heeft op bepaalde objecten of situaties dan mag er niet worden gesproken van een fobie, maar van een gegeneraliseerde angst of van een paniekstoornis.
Onderverdeling van fobieën
Twintig procent van de bevolking in gedurende hun leven te maken met niet reële angsten, zoals hoogtevrees bij het beklimmen van een ladder of een benauwdheid tijdens het gebruik van een lift. Bij tien procent zal een dergelijke angst zich echter uitbreiden tot een fobie.
Er kunnen een drietal fobieklassen worden onderscheiden:
- Agorafobie: angst om een vertrouwde- en veilige omgeving te verlaten,
- Sociale fobie: angst, verlegenheid en een grote onzekerheid voor het hebben van alledaagse sociale contacten en gebeurtenissen.
- Specifieke fobie (in het verleden ook enkelvoudige fobie geheten): een overdreven angst voor bepaalde situaties, objecten of zelfs personen
Fobieën kunnen ontstaan door het leggen van verbanden met een (traumatische) ervaring. Op het ogenblik dat je betrokken bent geweest bij een auto-ongeval kan er zich bijvoorbeeld een fobie voor autorijden ontwikkelen.
Oorzaak van een fobie
Op welke wijze een fobie ontstaat, is voor een belangrijk deel nog niet bekend. In principe kan ieder mens een fobie ontwikkelen. Specifieke fobieën, zoals een angst voor dieren ontstaan dikwijls vaak in de jeugd en kunnen spontaan weer verdwijnen. Overige fobieën (onder andere sociale fobieën) ontstaan dikwijls bij adolescenten of jonge volwassenen. Bepaalde personen zijn meer gevoelig voor het ontwikkelen van een fobie. Deze extra gevoeligheid heeft deels een genetische oorsprong. Daarnaast zijn personen die lijden aan een fobie meer gevoelig voor het ontwikkelen van andere fobieën.
Bewuste of onbewust angst
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat mensen met een fobie bepaalde fobische prikkels, zoals bepaalde afbeeldingen, fysiologische vreesreacties op weten te roepen zonder dat deze bewust waar zijn genomen. Dit is duidelijk geworden door een onderzoek waarbij erg kort een afbeelding aan werd aangeboden die direct werd gevolgd door maskerende afbeeldingen met neutrale- of niet herkenbare plaatjes. Een fobische reactie kan dus snel en automatisch in je hersenen op worden geroepen. Tevens kan dit aantonen dat een mens over een evolutionair mechanisme beschikt dat je in staat stelt om bedreigende prikkels snel waar te nemen, zodat je op tijd in actie kunt komen.
Het stellen van de diagnose
Een arts zal bij het stellen van de diagnose fobie beoordelen of er sprake is van:
- Hyperventilatie: je ventileert onnodig veel om het koolstofdioxidegehalte (CO2) in je bloed op een normaal peil te houden.
- Paniekaanvallen: acute, kortstondige, uiting van intense angst
- Functioneringsbeperking,
- Een beperking in de beleving van geluk of plezier.
- Vermijdingsgedrag: het ontlopen van situaties waarin de angst zich zou kunnen uiten. Dit gedrag kan op de lange termijn de fobie verergeren en deze in stand houden.
Behandelen van een fobie
Bij een fobie zal controle over de situatie essentieel zijn. Een heleboel mensen die last hebben van een fobie schamen zich hier echter voor en stellen als gevolg daarvan noodzakelijke behandelingen uit. In bepaalde gevallen kan een fobie spontaan overgaan. In de regel zal echter een vorm van therapie nodig zijn. Je kunt een fobie namelijk niet laten verdwijnen door wilskracht omdat je je meestal wel bewust bent van het irrationele karakter van je angst.
* Gedragstherapie is dikwijls een doeltreffende manier om op tamelijk korte termijn van je fobie verlost te worden. Gedragstherapie voor een fobie is gericht op confrontatie en kan op drie manieren aan worden gepakt:
- Het blootstellen (exposure) aan het voorwerp of situatie die je angst inboezemt.
- Systematische desensitisatie: stap voor stap wordt de angst afgebouwd door de emotionele spanning of lading weg te nemen.
- Flooding: aanhoudende blootstelling aan de betreffende angst.
Een confrontatie met het beangstigend onderwerp kan het best plaatsvinden onder leiding van een professional. De dergelijke confrontatie zal dikwijls de intensiteit van het angstgevoel verminderen (onder andere door gewenning) en kan deze zelfs verdwijnen.
* Cognitieve therapie betekent dat een therapeut weloverwogen de negatieve conclusies en aannames, ten aanzien van het gevaar dat van een bepaald object uitgaat, in twijfel trekt. Door een de dreiging van een te betwijfelen en de vrees als onwaar neer te zetten, kan de angst verdwijnen.
* Medicijnen worden doorgaans voorgeschreven om de angst te verminderen en werken versnelt het anders kunnen denken over een fobie in de hand. Tevens zullen de geneesmiddelen de emotionele uitwerking van een fobie verminderen.
