Na een amputatie van een bepaald deel van je lichaam, zowel als gevolg van een trauma als door chirurgie, kun je last krijgen van stomppijn, een fantoomgevoel of zelfs van fantoompijn (ook wel spookpijn genoemd). Met stomppijn wordt een hardnekkige pijn bedoeld in en rondom de amputatiestomp. Deze stomppijn kan bij het bewegen of bij veranderingen van het weer erger worden. De vorming van nieuwe zenuwknopen (neuromas) en/of een perifere partiële zenuwbeschadiging kan pijn tot gevolg hebben omdat de aanvoerende prikkels uit het spooklichaamsdeel zijn verstoord of niet meer aanwezig zijn. Voordat er een behandeling in gang kan worden gezet is het essentieel om te weten wat de exacte oorzaak is.
Wat zijn fantoomverschijnselen?
Fantoomverschijnselen kunnen ontstaan in de vorm van een fantoomgevoel en fantoompijn. Bij fantoomgevoel ervaar je het geamputeerde lichaamsdeel als nog aanwezig. Je hebt dan dus het idee dat je in staat bent om het geamputeerde lichaamsdeel nog steeds actief te bewegen; je kunt het stoten en soms het gevoel krijgen dat het wordt aangeraakt. Dergelijke ongewone sensaties kunnen onderverdeeld worden in:
- de ruimtelijke ervaring van de virtuele aanwezigheid van het geamputeerde lichaamsdeel,
- het gevoel ervaren dat je het fantoomlichaamsdeel kunt bewegen,
- gevoelssensaties ervaren.
Na enige tijd kan het fantoomgevoel afnemen of kan de virtuele lengte van het fantoomlichaamsdeel minder worden (telescoopfenomeen).
Bij afwijkingen die aangeboren zijn, waarbij ledematen niet (of deels) aanwezig zijn, kan eveneens sprake zijn van een fantoomgevoel. Je ervaart dit dan doorgaans als vreemd omdat je het betreffende deel van je lichaam immers mist. Het is echter een fenomeen dat bij veel lotgenoten speelt en volkomen normaal is. .
Wat is fantoompijn?
Bij fantoompijn, ofwel spookpijn, ervaar je als een pijn in een niet-aanwezig lichaamsdeel. De pijn kan zelfs zo hevig zijn dat je depressief, of in het meest erge geval suïcidaal, gedrag gaat vertonen. De aard van fantoompijn wordt doorgaans op verschillende manieren omschreven. Sommige mensen spreken van een krampende- of brandende pijn, terwijl anderen deze ervaren als knijpend, stekend of schietend. Ook de ernst van de fantoompijn kan van persoon tot persoon variëren van licht tot ondraaglijk.
Fantoompijn kan ontstaan als een pijn die herinnert aan gevoelens uit het verleden die in het geamputeerde ledemaat aanwezig waren (verwondingen of beschadigingen). Hoewel dergelijke verwondingen of beschadigingen al jaren eerder aanwezig waren (en zelfs weer zijn genezen) kan deze zich toch weer manifesteren in het fantoom. Ook na verwijderen van bijvoorbeeld gebitselementen, je endeldarm, je urineblaas, je baarmoeder, je geslachtsdelen of borsten kunnen dit soort verschijnselen ontstaan.
Preventie van fantoompijn
Vandaag de dag wordt er een heleboel aandacht besteed aan het voorkomen van fantoompijnen. Maar om dat er geen sluitende verklaring voor het ontstaan van fantoompijn kan worden gevonden, is dit erg lastig. Er is echter wel onomstotelijk bewezen dat de oorzaak van fantoompijn niets met ernstige psychische afwijkingen te maken heeft. Wel kunnen psychologische invloeden, net zoals bij iedere chronische pijn, de pijn en ervaring ervan beïnvloeden. Wellicht is de oorzaak van fantoompijn gelegen in zowel het perifere- als centrale zenuwstelsel.
Behandelen van fantoompijn
Door het gebrek aan een sluitende verklaring en het beperkte succes van de behandelingen zijn er inmiddels ruim vijftig therapieën beschreven voor fantoompijn. Toch is er nog altijd geen eenduidige behandeling voor handen om fantoompijn te bestrijden of te verlichten. Naast het voorschrijven van pijnstillende middelen wordt vaak ook een beroep gedaan op TENS, fysiotherapie en psychologische begeleiding.
Bij ernstige fantoompijnen die niet, of niet naar wens, reageren op de eerder genoemde behandelmethoden kan de zogenaamde dorsal root entry zone lesion (DREZ-laesie) worden overwogen. Dit is een neurochirurgische ingreep waarbij een dunne elektrode, tijdens een operatieve ingreep, in wordt gebracht die vervolgens enkele beschadigingen aanbrengt bij de intreeplaatsen van de pijngeleidende zenuwen aan de achterkant van je ruggenmerg.
