De coronavirusvarianten zijn waarschijnlijk geëvolueerd bij mensen met een zwak immuunsysteem. Er is steeds meer bewijs dat suggereert dat mensen met bijvoorbeeld kanker en andere onderliggende aandoeningen de incubators van die mutante virussen kunnen zijn. Als dat waar is, heeft het implicaties voor vaccinatieprogramma’s: het is wel degelijk belangrijk om die mensen voorrang te geven bij het inoculeren, niet alleen voor henzelf, maar voor iedereen.
De versie van het coronavirus die eind vorig jaar in Groot-Brittannië opdook, kwam net toen vaccins een glimp van het einde van de pandemie hadden geboden. En die hoop dreigde te worden vernietigd. De Britse was veel besmettelijker dan eerdere varianten, wat leidde tot een snelle toename van ziekenhuisopnames. En misschien wel het meest verrassend voor wetenschappers: de variant had schijnbaar van de ene op de andere dag een grote constellatie van mutaties verzameld.
Een coronavirus krijgt doorgaans mutaties in een langzaam maar gestaag tempo van ongeveer twee per maand. Maar deze variant, B.1.1.7 genaamd, had 23 mutaties verworven die niet op het virus zaten dat voor het eerst in China werd geïdentificeerd. En 17 daarvan hadden zich allemaal tegelijk ontwikkeld, een poosje nadat het was afgeweken van zijn meest recente voorouder.
Gevolgen voor vaccinatieprogramma’s
Deskundigen zeiden dat er maar één goede hypothese is voor hoe dit kon gebeuren: op een gegeven moment moet het virus iemand met een zwak immuunsysteem hebben geïnfecteerd, waardoor het zich maandenlang in het lichaam van de persoon kan aanpassen en evolueren voordat het op anderen wordt overgedragen.
Als dat waar is, heeft het implicaties voor vaccinatieprogramma’s, vooral in landen die nog niet of amper begonnen zijn met immunisatie van hun bevolking. Mensen met een gecompromitteerd immuunsysteem – zoals kankerpatiënten – zouden als een van de eersten moeten worden gevaccineerd. Hoe sneller die groep wordt beschermd, hoe kleiner het risico dat hun lichamen veranderen in incubators voor de volgende variant.
Maar om dezelfde reden dat deze mensen geen sterke immuunrespons op het virus opbouwen, werken vaccins mogelijk niet zo goed bij hen. Dus ze moeten misschien ook worden behandeld met cocktails van monoklonale antilichamen.
Net als andere virussen verzamelt het coronavirus elke keer dat het repliceert, mutaties. De overgrote meerderheid daarvan is onbeduidend en van voorbijgaande aard. Bij de meeste mensen duurt een actieve infectie slechts ongeveer een week, niet lang genoeg om het virus meer dan één noemenswaardige mutatie te laten krijgen, indien aanwezig.
Wat de moleculaire klok toont
Mutaties die het coronavirus besmettelijker maken of het immuunsysteem laten ontwijken, zijn uiterst zeldzaam, meldden onderzoekers nog in een studie die vorige week in het tijdschrift Science werd gepubliceerd. Maar als ze toch voorkomen, en als ze kunnen worden overgedragen, dan is dat wel een probleem.
Over een periode van maanden tot jaren kan het virus verschillende van dergelijke mutaties aan elkaar rijgen. Wetenschappers kunnen deze langzame evolutie waarnemen met behulp van een moleculaire klok die de veranderingen over een periode vastlegt. Maar bij een persoon met een zwak immuunsysteem kan deze tijdlijn enorm worden versneld.
Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat bij sommige mensen die immuungecompromitteerd zijn, het virus meer dan acht maanden kan aanhouden, voldoende tijd en gelegenheid om te blijven evolueren. Virologen zeggen dat als ze kijken op verschillende tijdstippen tijdens dat infectieverloop naar de viruspopulatie bij zo’n patiënt, dat ze – elke keer – verschillende varianten zien opduiken met een hoge omloopsnelheid.
Als een van deze varianten die belangrijke mutaties heeft gekregen, op iemand anders wordt overgedragen, kan deze zich snel door de bevolking verspreiden en dan lijkt het alsof die variant uit het niets te zijn ontstaan. Door infectiepercentages laag te houden, vermindert u het aantal immuungecompromitteerde mensen dat geïnfecteerd is en verkleint dus de kans dat de varianten zich manifesteren.
Immuungecompromitteerd is een vage term
Immuungecompromitteerd is overigens een vage term die een breed scala aan aandoeningen omvat – van diabetes en reumatoïde artritis tot leukemie en lymfoom – en deskundigen zijn het er niet over eens welke aandoeningen tot varianten kunnen leiden. Sommigen zeggen dat de lijst ouderen moet bevatten, evenals degenen die medicijnen gebruiken die het immuunsysteem onderdrukken en iedereen die geen robuuste reeks antilichamen aanmaakt.
Experts maken zich het meest zorgen over mensen met bloedgerelateerde kankers zoals leukemie, en minder over degenen die medicijnen gebruiken om reumatoïde artritis te behandelen. Maar, eigenlijk weet niemand het momenteel zeker. Van sommige mensen met een zwak immuunsysteem is bekend dat ze andere virussen gedurende lange perioden overdragen. Een man in Engeland heeft al minstens 28 jaar poliovirus afgestoten. Anderen hebben aanhoudende infecties met norovirus of influenza gehad. (evb)
