Wat als slapen niet vanzelfsprekend is en je lijdt aan een slaapstoornis? Inge Declercq, slaapexpert, neuroloog en auteur van het boek De Kracht van Slapen geeft tekst en uitleg bij de meest voorkomende problemen.
Slapeloosheid
Wat is het?
Inge Declercq: ‘Slapeloosheid wil zeggen dat je niet kunt inslapen, niet kunt doorslapen of te vroeg wakker wordt. Een combinatie van deze drie is ook mogelijk. Heb je hier drie keer per week last van én ervaar je hinder bij je dagelijks functioneren, dan spreken we over slapeloosheid. Mensen beginnen meestal slecht te slapen door een negatieve gebeurtenis, zoals een echtscheiding, stress of een kind dat niet goed slaapt, waardoor je overprikkeld raakt. Uiteindelijk ga je er op voorhand al vanuit dat je niet zult kunnen slapen. Daardoor beland je in de vicieuze cirkel van té wakker zijn ‘s nachts.’
Hoe voorkomen?
‘Word je elke nacht wakker, dan kun je het beste opstaan. Blijf niet urenlang in je bed liggen woelen. Idealiter verlaat je zo snel mogelijk de slaapkamer om de vicieuze cirkel te doorbreken. Ga even rustig in het donker zitten en focus je op een trage ademhaling tot je terug begint te geeuwen. Blijf niet rondlopen met je probleem en zoek op tijd hulp. Mijn laatste tip? Ga preventief te werk door op je slaap-waakhygiëne te letten. Gezond slapen is een levensstijl en een goede nachtrust begint overdag.’
Hoe behandelen?
‘Slapeloosheid wordt het beste behandeld met cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid of kortweg slaaptherapie. Tijdens deze therapie wordt het probleem in zijn geheel aangepakt. Mensen met slapeloosheid hebben negatieve gedachten over hun slaap en gaan zich vaak anders gedragen: sociale activiteiten afzeggen, overdag dutjes doen … Al deze gedragingen en negatieve ideeën zijn contraproductief en moeten systematisch aangepakt worden. Het doel is de negatieve spiraal te doorbreken en mensen hun normale slaapvermogen te laten terugvinden.’
Slaapapneu
Wat is het?
‘Apneu wil zeggen dat je stopt met ademen. Mensen met slaapapneu ademen met andere woorden minder of zelfs helemaal niet meer wanneer ze slapen. Dit is telkens van korte duur, maar het gebeurt wel herhaaldelijk doorheen de nacht. Je zuurstofsaturatie daalt. Dat geeft je lichaam stress, waardoor je telkens kort wakker wordt. Je zult daar soms niets van merken. Wel zul je je tijdens de dag moe of slaperig voelen.’
Hoe voorkomen?
‘Op je gewicht letten is heel belangrijk. Overgewicht is immers één van de grote risicofactoren. Maar ook leeftijd verhoogt het risico op slaapapneu en daar kun je natuurlijk niks aan doen. Roken, alcohol drinken en een sedentair leven helpen ten slotte ook niet.’
Hoe behandelen?
‘Voor je het kunt behandelen, moet je eerst zeker weten dat je slaapapneu hebt. Wanneer je ouder dan 50 bent, snurkt en je bedpartner denkt dat je stopt met ademen ’s nachts, moet je je zéker laten testen. De kans dat je slaapapneu hebt, is dan groot. Wacht er niet mee, want slaapapneu is een stille doder. De eerste behandelingsstrategie is vermageren en meer bewegen. Rook je? Dan zul je ook daarmee moeten stoppen. Ernstige slaapapneu behandelen we meestal met een CPAP. Dat is een klein apparaat met een buisje verbonden aan een neusmasker dat je luchtweg open blaast. Zo kun je geen ademstops meer hebben ‘s nachts. Ook het snurken verdwijnt. Verder is er een mondbeugel die op maat gemaakt wordt en je onderkaak naar voren trekt. Op die manier trek je de luchtweg open.’
Verlaat slaap-waakfasesyndroom
Wat is het?
‘We hebben allemaal een eigen bioritme dat voor een deel genetisch is bepaald. Dat bioritme bepaalt wat het beste tijdstip is voor jou om te gaan slapen en op te staan. Je bioritme uit zich als jouw chronotype, dat is je individuele voorkeur van hoe je functioneert doorheen de dag en wat jouw beste slaaptijd is. Dit alles wordt geregeld door de centrale klok in je brein. Bij het verlaat slaap-waakfasesyndroom verschuif je je bioritme telkens naar achter. Zo zijn er mensen die pas om 4 uur ’s nachts hun bed in duiken, met alle gevolgen vandien voor hun functioneren overdag.’
Hoe voorkomen?
‘Blauw licht onderdrukt de productie van melatonine. Dat is het slaaphormoon dat ervoor zorgt dat de slaapsystemen in gang gestoken worden en je slaap ook onderhoudt tijdens de nacht. Leg je gsm en andere schermen aan de kant zo’n twee uur voor je gaat slapen, want dan start de aanmaak van melatonine. Als je tot in de late uurtjes series kijkt, games speelt of doelloos door Instagram scrollt, dan zeg je tegen je brein dat het moet wakker blijven, terwijl je dat net niét wilt.’
Hoe behandelen?
‘Probeer je schermen op tijd weg te leggen en je verloren slaap in te halen. Consulteer een slaapexpert om met chronotherapie je ritme weer naar voor te schuiven. Tieners worden door hun hormonale ontwikkeling late vogels. Hun bioritme schuift daardoor naar achter, maar omdat ze nog steeds vroeg moeten opstaan voor school krijgen ze een slaaptekort. Doordat ze ook vaak hun gsm of andere schermen meenemen naar bed, verlaten ze daarmee nog eens hun bioritme. Ban gsm’s dus uit de slaapkamer. Probeer ook alle avondactiviteiten af te ronden zo’n drie uur voor je gaat slapen. Daaronder valt onder andere schoolwerk, sporten, eten …’
Shiftwerksyndroom
Wat is het?
‘Bij shiftwerk werken mensen soms de vroege shift, dan de late, vervolgens de dag en ten slotte ook de nacht. De biologische klok van deze ploegwerkers ligt volledig overhoop en heel vaak hebben ze ook een slaaptekort. De interne tijd loopt niet samen met de externe en sociale tijd. Op termijn kunnen mensen die shiftwerk doen daar serieuze gezondheidsproblemen door krijgen, zoals overgewicht, hart- en vaatziekten, suikerziekte en mentale problemen.’
Hoe voorkomen?
‘Deze slaapstoornis is niet zo gemakkelijk te voorkomen. Enerzijds is het belangrijk om ploegwerkers te leren hoe ze het beste met hun wisselende diensten kunnen omgaan. Anderzijds kunnen bedrijven veel baat hebben bij het aanpassen van hun dienstroosters.’
Hoe behandelen?
‘Op dezelfde manier als je het probeert te voorkomen. Shiftwerkers tools aanleren om gezond te blijven en beter te kunnen slapen en hen behandelen met chronotherapie. Bovendien kunnen bedrijven hun dienstroosters gezonder maken. Lukt dat niet, dan zit er soms niets anders op dan van werk te veranderen. Wanneer het tijdig wordt aangepakt, kan het shiftwerksyndroom omkeerbaar zijn.’
Rustelozebenensyndroom
Wat is het?
‘Bij het rustelozebenensyndroom heb je een vervelend gevoel in je benen en een onweerstaanbare drang om ze te bewegen. Wanneer je dat doet, voel je je opgelucht. Mensen beschrijven het soms alsof ze mieren in hun benen hebben, anderen klagen dan weer van pijn. Het syndroom treedt meestal ’s avonds op, wanneer je bijvoorbeeld in de zetel zit of in bed ligt. Op zich is het niet erg, maar het kan wel heel vervelend zijn en het (in-)slapen verhinderen.’
Hoe voorkomen?
‘Voorkomen kan niet echt, want we weten ook nog niet precies wat het syndroom veroorzaakt. Er zijn wel dingen waar je rekening mee kunt houden. Als je te weinig ijzer hebt en vooral het ijzerdragend eiwit ferritine mist, kun je rusteloze benen krijgen. Vrouwen die zware maandstonden hebben of zwanger zijn moeten er alert voor zijn. Cafeïne en theïne vermijd je het beste, zelfs ’s ochtends. Ten slotte zorg je idealiter voor een goede balans in je autonoom zenuwstelsel. Je stresssysteem en je rustsysteem moeten in evenwicht zijn.’
Hoe behandelen?
‘Is je ferritinespiegel lager dan 75 microgram per liter, dan moet je dokter je een ijzersupplement geven. Daarmee is het probleem soms al opgelost. Is dat niet het geval? Dan kan een specialist medicatie voorschrijven. Ook hier is levensstijl een heel belangrijke. Wat je overdag doet, zal een impact hebben op je slaap.’
Volgende week ontdek je op Gezond.be nog vier andere slaapstoornissen en hoe je die kunt behandelen.