Een goede immuniteit is het krachtigste wapen tegen virussen en bacteriën. Maar hoe werkt ons immuunsysteem precies? En kunnen we het mechanisme een duwtje in de rug geven en zo onze gezondheid boosten? Wij vroegen het aan dokter Servaas Bingé. ‘Overdrijf bij kinderen niet met steriliseren en ontsmetten. Af en toe met vuile handen eten kan écht geen kwaad.’
Een bacterie, schimmel, parasiet of virus in zicht? Geen nood, ons lichaam is voorzien van een vernuftig beschermingsmechanisme dat ervoor zorgt dat we niet voortdurend in de lappenmand belanden. ‘Ons immuunsysteem verdedigt ons tegen schadelijke indringers’, zegt huisarts Servaas Bingé in zijn nieuwe boek Immuun. ‘Het is een knap systeem dat uit drie verdedigingslinies bestaat. De eerste twee moeten het gevaar neutraliseren, de derde linie ruimt de boel op.’
Pacmancellen
Laten we de legertroepen even voorstellen. ‘Onze mechanische barrière vormt de eerste verdedigingslinie. Ze bestaat uit onze huid, darmen en slijmvliezen en bindt als eerste de strijd aan met potentieel gevaar’, zegt dr. Bingé. ‘Zo zorgt neusslijm ervoor dat kwaadaardige indringers vast komen te zitten en weer afgevoerd worden. Ook zweten is een manier om afvalstoffen te verdrijven. En laten we onze darmen niet vergeten: boordevol goede bacteriën die virussen en slechte bacteriën bestrijden. Deze mechanische barrière biedt onderdak aan een specifieke celpopulatie: de fagocyten. Die term komt van het Griekse fagos (eten) en cyten (cellen). Fagocyten zijn als het ware ‘etende’ cellen: ze verorberen indringers, een beetje zoals bij pacman.’ Voor deze ‘pacmancellen’ bestaat ook een wetenschappelijke term: de antigeenpresenterende cellen. ‘Ze presenteren kleine deeltjes van wat ze verorberd hebben aan de B-lymfocyten: witte bloedcellen die de tweede verdedigingslinie vormen. B-lymfocyten zijn als het ware antilichaamfabriekjes: ze vormen antistoffen tegen de antigenen die ze voorgeschoteld krijgen, delen zich en zorgen zo voor een immuunreactie. Blijkt dat nog niet voldoende – en dat is vaak het geval – dan moet de derde verdedigingslijn in actie schieten: de T-lymfocyten, een ander type witte bloedcellen, die indringers de genadeslag toedienen. They do the killing.’
Aangeboren en verworven
Een groot deel van dat ingenieuze verdedigingsmechanisme krijgen we cadeau van Moeder Natuur. Bingé: ‘Iedere mens is van bij de geboorte uitgerust met een dosis antistoffen en het systeem van fagocyten. Dat noemen we de aangeboren immuniteit. Die aangeboren aanvalscellen werken snel, maar zijn niet in staat om zich aan specifieke aanvallers aan te passen. Daarvoor is de volgende verdedigingslinie cruciaal: de B-lymfocyten. Naast de productie van antistoffen zorgen zij ook voor het activeren van een geheugenfunctie. Komt het lichaam later opnieuw in contact met dat virus? Dan heeft het meteen de juiste wapens en dus antistoffen voorhanden. Dat aangeleerde systeem noemen we de verworven immuniteit. In de strijd tegen indringers werken het aangeboren en verworven immuunsysteem altijd samen.’ Vaccins steunen trouwens op hetzelfde principe. ‘Ze bevatten een verzwakt deeltje van een bepaald virus of bacterie en triggeren het immuunsysteem zonder dat je ziek wordt. Zo leert het verworven immuunsysteem de gevaarlijke stof kennen én kan het bij latere blootstelling meteen met de nodige antistoffen reageren.’
‘Voedingssupplementen bieden alleen een meerwaarde als je levensstijl en voeding al op punt staan. Zit de basis niet goed, dan hebben supplementen geen zin’
Servaas Bingé
Moedermelk = krachtvoer
Bij pasgeborenen is er nog geen sprake van een verworven immuunsysteem. Daardoor kunnen ze zich niet optimaal tegen infecties beschermen. Maar ook daarop heeft Moeder Natuur iets gevonden. Bingé: ‘Via moedermelk krijgt de baby een flinke portie antistoffen van de moeder mee. Borstvoeding betekent dus een grote meerwaarde voor de weerstand van je baby.’
Immuunsysteem in overdrive
Hoe ingenieus het immuunsysteem ook is, soms loopt het mis. ‘Denk bijvoorbeeld aan allergieën, waarbij je reageert op onschuldige zaken zoals graspollen, wespengif of aardbeien. Ook auto-immuunziekten zoals lupus en reumatoïde artritis worden veroorzaakt door een op hol geslagen afweersysteem. Het lichaam gaat dan de strijd aan met zichzelf.’ De reden waarom het immuunsysteem in overdrive schiet, kan verschillen. En ook over waarom dat schijnbaar vaker gebeurt dan vroeger, bestaan verschillende theorieën. ‘De hygiënehypothese is een belangrijke denkpiste. Infectieziekten die honderd jaar geleden nog fataal waren, kunnen we dankzij een betere hygiëne en antibiotica perfect counteren. We worden vandaag minder ziek, maar daartegenover staat een opvallende stijging van allergieën en auto-immuunziekten. Verder onderzoek blijft nodig, maar het is zeer waarschijnlijk dat het ene iets met het andere te maken heeft. Ons immuunsysteem zoekt wellicht manieren om actief te blijven.’
Niet te proper
Té steriel leven is volgens Bingé dan ook geen goed idee. ‘Overdrijf zeker bij kinderen niet met steriliseren en ontsmetten. Dat zij af en toe met vuile handen eten, kan echt geen kwaad. Meer zelfs, die blootstelling aan kiemen is belangrijk. Het doet het verworven immuunsysteem sneller in actie schieten en maakt het microbioom – de bacteriënmix in je darmen – diverser. Volgens een recente studie hebben kinderen die duimzuigen, en zo dus regelmatig kiemen binnenhalen, op latere leeftijd opmerkelijk lagere allergiescores. Ook het opeten van snottebellen is eigenlijk heel interessant. De blootstelling aan kiemen maakt de immuuncapaciteit sterker.’
‘Hoe meer gezonde vetten we opnemen, hoe beter onze cellen werken. Dat geldt ook voor onze immuuncellen’
Servaas Bingé
Verouderend systeem
Niet alleen onze huid, spieren en gewrichten verliezen met de jaren aan kracht. Ook ons immuunsysteem veroudert. ‘Immuuncellen komen voort uit een soort oercellen in het beenmerg: de stamcellen. Naarmate die stamcellen zich vaker gedeeld hebben, daalt hun kwaliteit en vermenigvuldigen ze zich trager. Dat heeft ook een effect op belangrijke immuuncellen: de B-en T-lymfocyten. Ze nemen af in kwaliteit en kwantiteit, waardoor ons immuunsysteem verzwakt.’ Kun je het tij doen keren en je immuunsysteem een duw in de rug geven? ‘Je immuunsysteem boosten is eigenlijk een nutteloze bewoording’, zegt Bingé. ‘Ik vergelijk het graag met het hart. We worden allemaal geboren met een kloppend hart. Verder hoef je daar niets voor te doen. Bij inspanning of rust past je hartritme zich spontaan aan. Het immuunsysteem werkt eigenlijk op een soortgelijke manier: het schiet vanzelf in actie bij blootstelling aan indringers en laat zich niet sturen. We weten wél dat wie gezond leeft een veerkrachtiger immuunsysteem heeft en minder vaak ziek wordt dan wie er ongezonde levensgewoonten opna houdt. Een gezonde levensstijl verbetert je algemene gezondheid en heeft dus indirect ook een invloed op de kwaliteit van je immuunsysteem.’ En dat is goed nieuws, want terwijl je immuunsysteem zich niet laat controleren, heb je zaken als voeding, slaap en beweging wél zelf in handen.
Meer lezen?
