Het lijkt erop dat JavaScript is uitgeschakeld. Schakel dit in om ervoor te zorgen dat deze website correct werkt.

Waarom slapen ons lichaam en onze geest gezond houdt.

Nona Heremans
9 min read

Een gezond leven bestaat voor de meeste mensen uit gevarieerd eten en voldoende bewegen. Heel vaak vergeten we echter de impact die ook een goede nachtrust op ons welzijn heeft. Dalena van Heugten, psycholoog en slaaponderzoeker aan de universiteit van Maastricht, schreef er een boek over en wij kunnen alvast één tip meegeven: kruip vanavond maar op tijd in je bed!

Maar liefst één derde (36 procent) van ons leven brengen we al slapend door. Word je dus 90 jaar oud, dan heb je daar 32 jaar niet eens bewust van meegemaakt. Denk maar eens aan al die leuke en belangrijke dingen die je zou kunnen doen in die ‘verloren’ tijd. Er wordt dan ook al jaren gezocht naar oplossingen om onze slaapduur in te perken. Toch stuiten wetenschappers steeds op dezelfde conclusie: we hebben onze slaap nodig om mentaal en fysiek in balans te zijn. Maar waarom is slaap nu zó belangrijk? Of laten we het anders formuleren: welke invloed heeft te weinig of geen slaap op ons (mentaal) welzijn?

Echt tijdsverspilling kunnen we slapen alleszins niet noemen, want neurowetenschappers hebben ondertussen aangetoond dat onze hersenen actief zijn tijdens onze slaap. Sommige delen zijn zelfs actiever bezig dan wanneer we wakker zijn. Waarom? Daar bestaat nog veel onduidelijkheid en discussie over. De meest aannemelijke theorie is dat onze hersenen tijdens het slapen bezig zijn met informatie te verwerken en ons geheugen te versterken. Een eenvoudig onderzoek waarbij proefpersonen een nieuwe taak aanleerden, onderstreepte deze denkpiste. De groep die nadien wakker bleef, kon de taak slechter uitvoeren dan de proefpersonen die gingen slapen. Dat bewijst dat slapen niet alleen zorgt voor informatieverwerking, maar ook voor het versterken van herinneringen, probleemoplossend denken en creativiteit.

Van levensbelang

Dus als we voldoende en goed slapen, verdwijnen al onze mentale problemen als sneeuw voor de zon? Niet helemaal, maar wel voor een groot deel. We weten bijvoorbeeld dat psychologische problemen versterkt worden door te weinig slaap. Slaap je te weinig, dan raken je emoties in de war. Denk hier bijvoorbeeld aan kinderen. Zijn ze in de winkel of op een feestje tegendraads, dan is het eerste wat ouders zeggen: ‘Straks op tijd in bed want hij/zij heeft vannacht niet goed geslapen.’ We weten het dus allemaal: te weinig slaap maakt ons chagrijnig en onhandelbaar. Het zorgt er ook voor dat we negatiever in het leven staan en ons wereldbeeld dus automatisch donkerder wordt. Dat werd al uitgebreid onderzocht in 2010 door één van de grootste slaaponderzoekers ter wereld. Deelnemers die minder sliepen, konden moeilijker positieve en neutrale woorden uit een woordenlijst onthouden. Het slaaptekort had echter geen invloed op het onthouden van de negatief geladen woorden. Geen wonder dus dat depressie en angsten sterk samenhangen met onze slaap. De wereld zou er met andere woorden een heel pak kleurrijker en positiever kunnen uitzien mochten we allemaal op tijd gaan slapen!

Toch zien we onze nachtrust vaker als een last dan een deugd en springen we er maar nonchalant mee om. Bedenk even voor jezelf hoeveel uur jij gemiddeld slaapt. Voor veel lezers zal dat ergens rond 6,5 uur per nacht liggen. Nochtans wordt er voor volwassenen op een gemiddelde van 8 uur per nacht gerekend. Anderhalf uur te weinig slaap, what’s the big deal? Wel, dankzij een onderzoek van 2008 weten we dat mensen die tien nachten na elkaar slechts zes uur slapen, hetzelfde reactievermogen hebben van iemand die een nachtje door heeft gedaan. Ons lichaam vangt dit slaaptekort op door microslaapjes in te voeren. Dat zijn hele korte momenten (van vaak maar een halve minuut) waarop je lichaam oncontroleerbaar wordt en je je volledige concentratie verliest zonder het zelf te beseffen. Komt zo’n microslaap voor op het verkeerde moment, dan kan dat grote gevolgen hebben. Zo worden er in de Verenigde Staten jaarlijks honderdduizend auto-ongevallen veroorzaakt door vermoeidheid. En het is ook niet verwonderlijk dat 31% van alle automobilisten tenminste eenmaal in zijn of haar leven in slaap valt achter het stuur. Voldoende slapen is dus écht van levensbelang.

Acht uur

En dat is niet alles! Zo is slaaptekort ook rechtstreeks te linken aan gewichtstoename en obesitas. Het hormoon Gherline – ook wel het hongerhormoon genoemd – wordt namelijk aangemaakt door slaaptekort. Eens het hormoon je hersenen bereikt, heb je nood aan koolhydraten en suikers. Niet optimaal als je gezond wilt eten. Mensen die moe zijn, ervaren automatisch ook meer stress. Ben je gestresseerd, dan verloopt de werking van je immuunsysteem minder goed en ben je dus vatbaarder voor infecties en ziekten. Daarnaast is stress ook verantwoordelijk voor heel wat hart- en vaatziekten. Wie meer en beter slaapt, kan zowel fysieke als mentale klachten op die manier reduceren. Toch is nog niet helemaal duidelijk of een slaaptekort de oorzaak is voor mentale stoornissen, of net omgekeerd.

De acht uur slaap waar we het daarnet over hadden, is slechts een gemiddelde. Er zijn mensen die genoeg hebben aan een paar uur slaap per nacht en er zijn er die negen of tien uur nodig hebben. Of dat bij jou ook het geval is, kom je te weten door jezelf drie simpele vragen te stellen: heb je een wekker nodig om op te staan? Kost het je veel tijd om uit bed te komen? En ben je ’s ochtends chagrijnig of heb je koffie nodig om de dag door te komen? Is het antwoord drie keer ja? Dan is de kans groot dat je aan een slaaptekort lijdt. Wie last heeft van een slaaptekort is zich daar vaak niet eens van bewust. Je bent minder geconcentreerd, hebt minder energie en bent minder vitaal zonder dat je het zelf doorhebt. Het gevaar hiervan? We kunnen onze verslechterde vermogens niet inschatten, net zoals wanneer iemand die dronken is nog achter het stuur wilt kruipen. Doordat we het slaaptekort al jaren gewoon zijn, merken we dus ook niet dat we ongezond bezig zijn.

En hoe gebeurt dat nu?

De belangrijkste functie van een goede nachtrust is informatieverwerking. Doorheen de dag worden alle nieuwe indrukken, ervaringen en gebeurtenissen opgeslagen in onze hippocampus, één van de belangrijkste delen van ons brein. Je kunt die hippocampus vergelijken met een kleine USB-stick die snel vol geraakt en af en toe moet worden leeggemaakt. Dat leegmaken gebeurt tijdens onze slaap. Dan wordt de informatie van de kleine USB overgezet naar de cortex, zeg maar onze harde schijf. Het zijn kleine slaapspindels – of mini-uitbarstingen in het brein – die hiervoor verantwoordelijk zijn. Opvallend: oudere mensen hebben maar liefst 40% minder van deze slaapspindels. Ze verwerken dus minder informatie doorheen de nacht en hun USB-stick blijft letterlijk vol zitten. Het is daarom dat ouderen moeilijker nieuwe dingen aanleren. Ook belangrijk om te weten is dat deze slaapspindels vooral tegen het einde van onze nachtrust voorkomen. Slaap je te weinig, dan is je USB-stick nog niet helemaal leeg wanneer je de volgende dag opstaat.

Je vraagt je misschien nog altijd af waarom we dan gemiddeld acht uur per nacht moeten slapen? Dat heeft alles te maken met hoe ons lichaam geprogrammeerd is. Onze biologische klok duurt ongeveer 24 uur – het circadiaans ritme – en wordt beïnvloed door de licht-donkercyclus van de dag en nacht. Onze interne klok loopt dus mooi samen met het draaien van de aarde. Je wordt daardoor vanzelf moe als het donker wordt en wakker als de zon weer opkomt. Die biologische klok is zó sterk dat bijvoorbeeld een gebrek aan eten en drinken, gebruik van verdovende middelen en zelfs hersenschade hier geen invloed op heeft. Ook astronauten die in het Internationaal Space Station wonen en de zon iedere 45 minuten zien opkomen, behouden hun biologische ritme van 24 uur. Wetenschappers hebben ondertussen ontdekt dat dit ritme bij mensen met schizofrenie volledig overhoop ligt. Ook hier is nog niet met zekerheid te zeggen of de schizofrenie nu een gevolg is van het slaapprobleem of omgekeerd. Het lijkt erop dat dezelfde genen verantwoordelijk zijn voor zowel slaapverstoringen als schizofrenie. Belangrijk is dus wel dat we onze klok respecteren en leven op het ritme van ons lichaam én de aarde.

Belang van dromen

Over de functie van dromen zijn de meningen in de wetenschappelijke wereld sterk verdeeld. Sommige wetenschappers zien dromen enkel als een bijproduct en dus zonder doel. De verklaring daarvoor is dat heel veel mensen hun dromen niet onthouden en daar niet per se slechter van worden. Aan de andere kant stellen sommige wetenschappers, waaronder ook Dalena van Heugten, dat dromen net een heel belangrijke functie hebben. Ze zouden bepaalde verbanden in ons geheugen versterken en onbelangrijke verbanden opruimen, om zo meer ruimte te maken voor nieuwe associaties.

Bepaalde stoffen in onze hersenen, zoals serotonine en noradrenaline, zijn overdag heel actief en zorgen ervoor dat we goed kunnen functioneren en helder en logisch kunnen nadenken. Tijdens het slapen worden die stoffen gedeeltelijk uitgeschakeld. Tijdens de remslaap al helemaal en net dat is de fase waarin we het meest dromen. Doordat die stoffen er op dat moment niet zijn, kunnen alle associaties de vrije loop gaan. Onze hersenen zitten dan in een heel andere toestand dan wanneer we wakker zijn of ons in een andere slaapfase bevinden. Daardoor kunnen we oude herinneringen verbinden met nieuwe indrukken die we tijdens de dag opdoen. Het resultaat, de droom zelf, is vaak bizar en vreemd. Of een goede nachtrust nu écht belangrijk is? Goh, laat het anders een nachtje bezinken.

Meer lezen? Nachtrust, waarom slapen onze geest gezond houdt van Dalena van Heugten (Thomas Rap, € 22,99)

Door Nona Heremans

Deze artikelen kunnen u misschien ook interesseren…

Lees Meer ...

Deze artikelen kunnen u misschien ook interesseren…