Eén op vijf vrouwen krijgt in haar leven te maken met partnergeweld, bij mannen is dat één op tien. En dan hebben we het alleen maar over de meldingen, er zijn namelijk heel veel situaties die spijtig genoeg nooit aangegeven worden. Wat je kunt doen om slachtoffers in jouw omgeving te helpen? Wij vroegen het aan Mieke De Schepper van vzw ZIJN – Beweging tegen Geweld.
Om het te hebben over partnergeweld, moeten we het begrip eerst goed begrijpen. Want wanneer is iets nu écht geweld? ‘Simpel, als je het zelf als geweld ervaart’, legt Mieke De Schepper van vzw ZIJN – Beweging tegen Geweld uit. ‘Dat kan gaan van iets heel kleins tot iets verschrikkelijk groots. 70% van het partnergeweld ontstaat door een bepaalde aanleiding, denk bijvoorbeeld aan stress, drank en drugs, gokproblemen, gezondheidsproblemen, kleine huisvestiging, jaloezie, enzovoort. We noemen het daarom ook situationeel geweld. Hierbij zie je meestal wederkerig geweld: beide partners die op elkaar reageren. De overige 30% bestaat vooral uit psychisch geweld, en daar zie je eerder een verstoorde machtsverhouding tussen beide partijen. Dat wil zeggen dat een van de partners zeer dominant is en meestal te maken heeft met narcisme, borderline of andere persoonlijkheidsstoornissen, maar die kunnen enkel door een psychiater worden vastgesteld.’
Vier vormen
Mieke De Schepper heeft het over vier vormen van partnergeweld. De grootste en meest bekende vorm is het fysieke geweld. ‘Dan hebben we het over slaan, maar ook over wurgen, het gebruik van wapens en zelfs moord en doodslag.’ Minder bekend maar minstens even problematisch, is psychisch of emotioneel geweld. ‘Veel mensen beschouwen deze vorm niet als geweld, nochtans is het net een hele erge manier van geweldpleging. Wanneer er steeds iemand tegen jou zegt: ‘Je bent niet goed genoeg’, ‘Je kunt dat niet’ of ‘Hoe zie jij er nu weer uit?’, dan mag je dat zeker zien als geweld. Meestal begint het vrij onschuldig met opmerkingen als ‘Je gaat zo toch niet buitenkomen?!’ Na een tijd is het slachtoffer totaal afgesloten van de buitenwereld. Zoals ik net al zei, zie je bij deze vorm van geweld vaak een verstoorde machtsverhouding in de relatie; wanneer één persoon de andere wil domineren. De geweldpleger maakt zijn partner klein, zodat die zichzelf niet meer kan zijn en niets meer durft. Enkele voorbeelden van psychische geweldpleging zijn: je doet alles fout en krijgt overal de schuld van, je partner heeft geen respect voor je grenzen, hij of zij bemoeilijkt het contact met vrienden en familie, je partner weigert te praten of mailt en belt je constant, je partner dreigt met stopzetting van de relatie of met zelfdoding.’
Een derde vorm van partnergeweld is het seksuele geweld. ‘In tegenstelling tot wat velen denken kan seksueel geweld ook tussen partners gebeuren. Heel vaak wordt dit niet gezien als geweld’, legt De Schepper uit. ‘Het is niet omdat je een koppel bent dat er seks moet komen als een van de twee dat wilt. In feite is het heel simpel: alles wat je zelf wil is oké. De dingen die je niet wilt, maar op een of andere manier móet doen, is geweld. ‘Nee is nee’, dat is net hetzelfde als seksueel geweld of verkrachting buiten een relatie.’ De laatste vorm van partnergeweld is het financiële geweld, al komt dat de laatste jaren minder voor, vertelt Mieke De Schepper: ‘Deze vorm van geweld zagen we vroeger vaker aangezien niet altijd beide partners werkten. De vrouw was financieel vaak volledig afhankelijk van haar man. Een hedendaags voorbeeld van financieel geweld is als een van de partners een gok- of drankverslaving heeft en zo al het geld erdoor jaagt. Of jij krijgt een erfenis en je partner doet dat op zonder dat jij het weet. Ook geld van elkaar stelen is financieel geweld. Vaak zie je ook dat de vier vormen van geweld door elkaar gebruikt worden.’
Weggaan of blijven?
‘Als het over partnergeweld gaat, hoor je vaak: ‘Bij mij ene keer, maar geen tweede keer’, maar zo gemakkelijk is het niet. Om het te begrijpen moet je terugkeren naar het begin van de relatie. Op dat moment is er veel liefde, genegenheid en je ziet elkaar graag. Het geweld sluipt in de relatie, maar is ook niet altijd aanwezig. Zie het als een cirkel: het geweld gebeurt, dan gaat het weer een tijd goed en op een bepaald moment gebeurt het opnieuw. Op het punt dat alles goed gaat, denkt het slachtoffer: nu zijn we eruit, vanaf nu gaat het goed gaan. Tot het opnieuw gebeurt. Op den duur verleg je altijd je grenzen en laat je steeds meer toe.’
Er is nog een tweede element waardoor je niet altijd zomaar uit een relatie stapt. ‘Je hebt misschien samen kinderen, een huis gekocht of schulden. Slachtoffers denken dan: hoe ga ik dat alleen doen? Wat gaan we met het huis doen? En met de kinderen? Moeten die dan een week alleen bij de partner blijven, waar je niet bij bent om ze te beschermen? Al die dingen maken dat je in het begin niet uit een relatie stapt en mettertijd wordt de situatie zo slecht, dat je niet meer durft. Er is enorm veel kracht en moed nodig om de stap te zetten. Een ‘gewone’ scheiding is al moeilijk, maar bedenk eens hoe het moet zijn als je je constant bedreigd voelt en schrik hebt. Daarom vragen wij aan omstaanders: als je het opmerkt, probeer het gesprek dan aan te gaan.’
Partnergeweld (h)erkennen
Maar hoe merk je nu dat iemand in een gewelddadige relatie zit? Mieke De Schepper: ‘Partnergeweld gebeurt meestal binnenkamers, waardoor het inderdaad moeilijk waar te nemen is. Bij fysiek geweld zie je soms nog een blauw oog of een gebroken arm, bij emotioneel misbruik zie je dat niet. Daar zijn helemaal geen sporen van. Hoe kun je het als buitenstaander toch herkennen? Het slachtoffer is meestal iemand die in zichzelf is teruggekeerd, die niet meer voor zijn of haar eigen mening opkomt, terwijl die persoon vroeger net heel open was en vanalles vertelde. Slachtoffers durven niets meer, omdat ze denken: Als mijn partner dit te weten komt, dan zit ik in de problemen. Dat is ook voor een stuk bij fysiek geweld zo. Personen die met beide vormen van geweld te maken hebben gehad, zeggen meestal dat het emotioneel geweld in principe zwaarder is dan het fysieke. Blauwe plekken gaan weg, een gebroken arm geneest, maar wat emotioneel geweld met je hoofd doet, is moeilijker op te lossen.’
‘Let ook op uitspraken zoals: ‘Kon ik mijn partner maar veranderen’, of ‘Ik weet niet meer hoe het verder moet’, ‘Ik wil thuis weg’ of ‘Ik ben depressief en ik kan niets meer’. Dat zijn signalen van slachtoffers die niet meer uit de situatie geraken. Ook mensen die moeilijk bereikbaar zijn: ze nemen hun telefoon niet meer op en stellen afspraken uit. Daarnaast hebben ze ook veel moeite met oogcontact, hebben ze constant schrik en concentratieproblemen. Ze gedragen zich onderdanig. Ze kunnen geen grenzen meer stellen, omdat ze zo gemanipuleerd zijn. Slachtoffers hebben soms ook dwangneuroses, zoals onophoudelijk poetsen of eetstoornissen. En een heel belangrijke alarmbel: het slachtoffer heeft opvoedingsproblemen met de kinderen. De dominante partner zegt vaak tegen de kinderen: ‘Mama/papa kan dat niet, wat heeft zij/hij nu weer gedaan?!’ En wat doen de kinderen? Die pakken dat natuurlijk over. Want waarom zouden zij naar iemand moeten luisteren die zelf naar beneden wordt gehaald? Wat we zeker niet mogen vergeten is dat niet enkel vrouwen het slachtoffer van partnergeweld kunnen zijn, maar ook mannen!’
Zo kun jij helpen
‘Doe nooit alsof er niets aan de hand is. Als slachtoffers iets vertellen, minimaliseer dat dan niet. Zeg dus zeker niet: ‘Oh, dat is zo erg nog niet, je komt er wel uit’. Probeer het gesprek aan te gaan door te zeggen: ‘Ik zie dat het niet goed gaat. Bij ons is het ook niet altijd rozengeur en maneschijn, maar ik maak mij een beetje zorgen over jou.’ Je mag zeggen dat het gesprek vertrouwelijk blijft, maar beloof niet dat je het nooit verder zult vertellen. Als de situatie escaleert en jij angst krijgt voor die persoon of de kinderen, dan moet je namelijk wel hulp zoeken. Als omstaander kun je dan anoniem naar de politie bellen. Ook als slachtoffer kun je terecht bij de politie. Zorg dan wel dat je een PV laat opmaken en geen melding – met een melding gebeurt er namelijk niets. Dat is belangrijk als je bijvoorbeeld later wil aantonen op welke dag iets gebeurd is. Iedereen kan ook terecht op het telefoonnummer 1712, zowel slachtoffers als omstaanders. 1712 begeleidt je dan in je verdere zoektocht naar hulp. We weten dat er pas hulp gezocht wordt na 35(!) voorvallen, dat is veel te laat. Gemiddeld gezien gaat het over een periode van twee jaar vol geweld. Hoe sneller je hulp zoekt, hoe vlugger je uit een gewelddadige situatie geraakt!’
Er is nog een andere manier om slachtoffers van partnergeweld te helpen. ‘Oefen samen het gesprek. Stel dat het slachtoffer naar 1712 belt of een aangifte doet bij de politie, wat wil die persoon dan vertellen? Als een slachtoffer bij een hulverlener terechtkomt, is die persoon uiteindelijk zo blij dat er iemand luistert naar de problemen, naar het meegemaakte geweld, waardoor de hulpvraag vaak niet duidelijk is. Er zijn drie dingen die een hulpverlener in feite wil weten: wat is het probleem? Wat wil je er zelf aan doen (wil je bij je partner blijven, wil je weg)? En hoe kan ik helpen? Die drie vragen kun je samen met het slachtoffer uitzoeken. Je kunt ook meegaan naar de politie, maar het gesprek op voorhand samen oefenen is minstens even belangrijk. Onthoud ook dat je geen hulpverlener bent. Het is dus niet jouw taak om het slachtoffer te helpen. Beter is om een slachtoffer naar de juiste personen te brengen, die wel de juiste hulp kunnen bieden.’
