Hoogsensitiviteit is een term die de laatste jaren steeds meer opduikt. HSP’s – high sensitive people – krijgen verschillende prikkels – denk aan muziek, gesprekken, smaken of aanrakingen – heviger en sneller binnen dan anderen. Daardoor kunnen ze gemakkelijk overprikkeld raken en is even afzonderen vaak noodzakelijk. Klinisch psycholoog Sara Mortelé legt uit hoe je van HSP je kracht kan maken!
‘Eerst en vooral wil ik benadrukken dat hoogsensitiviteit geen stoornis is’, vertelt klinisch psycholoog Sara Mortelé. ‘Er bestaan nog altijd heel veel misverstanden rond. Zo wordt er nog vaak gedacht dat mensen die hoogsensitief zijn, ook emotioneel zwakker zijn. Maar HSP is eerder een persoonlijkheidskenmerk. Daardoor zijn er heel veel combinaties mogelijk en voelt HSP niet bij iedere hoogsensitieve persoon hetzelfde aan. Wel weten we dat het zenuwstelsel letterlijk gevoeliger is dan bij niet-hoogsensitieve personen. Dat wil zeggen dat de verschillende prikkels, zowel uit je omgeving als interne prikkels, sneller binnenkomen. Ook het emotiecentrum in je hersenen, je amygdala, is gevoeliger en reageert daardoor sneller en heviger op emoties. Jammer genoeg kunnen we hoogsensitiviteit nog steeds niet vaststellen via een scan of onderzoek.’
Kapotte filter
We moeten hoogsensitiviteit zien als een filter die ontbreekt of niet goed werkt. Iedere prikkel komt even hard binnen en op hetzelfde moment. Sarah Mortelé: ‘Ben je als niet-hoogsensitieve persoon aan het werken en heb je honger, dan kun je dat hongergevoel onderdrukken om verder te kunnen werken. Bij HSP’ers is dat niet het geval. Ze kunnen zich nog maar moeilijk concentreren, aangezien alle prikkels even sterk binnenkomen. Nemen ze niet genoeg tijd om al die prikkels te verwerken, dan kunnen HSP’ers gemakkelijk overprikkeld raken. Overprikkeling uit zich in veel verschillende vormen. Vaak gaat het over fysieke klachten, zoals spierspanning of hoofdpijn. Zo geeft je lichaam aan dat je te ver gegaan bent, als een soort beschermingsmechanisme. Maar overprikkeling kan zich ook uiten in negatieve gevoelens en gedachten.’
‘Onderzoekers stelden vast dat er twee verschillende types HSP’ers bestaan. Enerzijds heb je de klassieke hoogsensitieve personen. Maar naast HSP bestaat ook HSS, of de High Sensation Seeker. Als HSS’er lijkt het alsof je voortdurend met de ene voet op het gaspedaal staat, en met de andere op de rem. HSS’ers geraken dus ook snel overprikkeld omdat ze hoogsensitief zijn, maar hebben ook constant nood aan nieuwe prikkels. Vaak zijn ze ambitieuzer, nemen ze meer risico’s en leven ze minder rustig dan de doorsnee HSP’ers.’
Hoogsensitief of niet?
Maar hoe weet je nu zeker of iemand hoogsensitief is of net niet? ‘Er bestaat een soort vragenlijst of zelftest van de grondlegster van HSP, Elaine Aron (die er in 1996 voor het eerst een boek over schreef, nvdr). Maar eigenlijk is die test wetenschappelijk niet echt onderbouwd. Daar staat bijvoorbeeld in: ‘Kun je goed andere mensen aanvoelen?’, ‘Neem je stemmingen of gevoelens makkelijk over?’, ‘Schrik je snel?’ Maar net omdat hoogsensitiviteit zo persoonlijk is, kun je moeilijk al die eigenschappen aan alle HSP’ers linken. Ik ben bijvoorbeeld zelf HSS’er en ik herken mezelf totaal niet in bepaalde eigenschappen.’
‘Hoogsensitiviteit blijft vooral een hele grote grijze zone die gebaseerd is op zelfherkenning. Ik raad aan om het samen met een psycholoog of therapeut te onderzoeken. Dan wordt er samen met jou gekeken naar bepaalde situaties en klachten. Vaak kun je ook al in de geschiedenis van de persoon in kwestie alarmbelletjes terugvinden. De kans is groot dat er ooit wel eens iets gebeurd is waardoor die hoogsensitiviteit tot uiting kwam, met overprikkeling tot gevolg. Je kunt HSP dus ook al bij kinderen vaststellen. Vaak gaat het over kinderen met een hele fantasierijke interne wereld. Ze voelen veel aan, ook van hun ouders. Maar dat is bij veel kinderen zo, daarom is het ook niet altijd duidelijk of het effectief over hoogsensitiviteit gaat.’
Kracht
‘Wat ik aan HSP’ers nog wil meegeven? In eerste instantie dat het belangrijk is dat ze HSP kunnen zien als een kracht. Als iemand bij mij langskomt, zit hij of zij meestal al in de fase van overprikkeling. Ik merk ook dat het beeld van de maatschappij dat HSP’ers zwak zouden zijn, heel sterk doorweegt. Daarbij zijn er tegenwoordig ook gewoon heel veel prikkels die op ons afkomen. Voor een gemiddelde persoon is dat al een heel druk leven, laat staan als je hoogsensitief bent. Overprikkeling gebeurt dus heel snel, en dan kan het leven zwaar worden. Besef als hoogsensitieve persoon dus echt dat het probleem niet bij jou ligt maar voor een groot stuk bij de maatschappij.’
‘Wil je van HSP je kracht maken, dan zijn er wel wat voorwaarden. Zo is het belangrijk om grenzen te stellen, te leven volgens je eigen tempo, in contact te blijven met jezelf en op tijd aan zelfzorg te doen. Eens je aan die voorwaarden voldoet, kan HSP echt een kracht zijn. Je kunt als HSP’er mensen namelijk heel goed aanvoelen, je weet zonder al te veel woorden waarover iets gaat. Dat is ook een rode draad die ik bij de patiënten in mijn praktijk hoor. ‘Het is precies alsof het woord hulpverlener op mijn hoofd getatoeëerd staat’, vertellen ze mij dan.’
Sarah Mortelé deelt op haar Instagrampagina @b.l.o.e.i handige tips voor je mentale gezondheid. Op haar website vind je meer info over de wandelsessies die ze organiseert.
