Eén op de tien vrouwen heeft het, maar velen hebben er nog nooit over gehoord. Toch kan een vroege diagnose van endometriose veel pijn, leed en onbegrip vermijden. In het boek ‘Endometriose herkennen en behandelen’ van prof. dr. Jasper Verguts kom je er alles over te weten. Hij geeft een heldere wetenschappelijke uitleg en doet, samen met vele patiëntes, een oproep voor meer ondersteuning van deze nog te vaak onbegrepen ziekte.
Wat is endometriose?
Prof. dr. Jasper Verguts: ‘In medische termen wordt endometriose omschreven als ‘een aandoening gekarakteriseerd door de aanwezigheid van endometriumachtig epitheel en/of stroma buiten de uteriene caviteit, gewoonlijk geassocieerd met een ontstekingsproces’. In mensentaal: ‘een medische aandoening waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoederholte wordt aangetroffen, en waarbij vaak ook een ontsteking aanwezig is’. Je zou kunnen stellen dat endometriose het endometrium nabootst, maar op een foute plaats.’
Endometrioseletsels: vele soorten en gradaties
‘Er bestaat niet één unieke vorm van endometriose. Er kunnen verschillende types endometrioseletsels voorkomen, apart of gecombineerd:
Oppervlakkige endometriose: endometrioseletsels op het buikvlies, tegen de blaas, de darm, op de baarmoederwand, goed herkenbaar als blauwkleurige tot zwarte letsels gevuld met oud bloed. De witte boord rondom de blauwzwarte kern is littekenweefsel en duidt op een uitheling/inkapseling van het proces. De letsels zijn minder dan 5 mm diep. Ze worden ook ‘gunshotletsels’ of ‘typische letsels’ genoemd. Ze prikkelen de omliggende zenuwen en geven de zo kenmerkende pijn in de onderbuik bij ongeveer de helft van de vrouwen met dit type endometriose. Deze vorm komt voor bij ongeveer 25 procent van de vrouwen met endometriose. Er zijn ook subtiele letsels, van 1 tot 3 mm groot, die bij diagnostisch onderzoek vaak onder de radar blijven. Men veronderstelt dat dit een actieve vorm is van waaruit de typische letsels zich zullen ontwikkelen. Dit soort letsels komt voor bij tachtig procent van de vrouwen met endometriose en heeft bijna altijd een voorbijgaand karakter: het lichaam ruimt de letsels zelf op. Deze letsels geven normaal geen pijnklachten. Omdat ze tijdens de cyclus niet van uitzicht veranderen, zijn ze waarschijnlijk resistent voor een behandeling met progesteron. Deze letsels hebben geen impact op de vruchtbaarheid.
Diepe endometriose: endometrioseweefsel baant zich een weg in de diepte, dieper dan 5 mm van het buikvliesoppervlak, richting de baarmoederhals, de vagina of de darm, en kan doorgroeien tot in de vagina, de blaas of de darm. Bij twintig tot vijftig procent van de vrouwen met diepe endometriose zijn de urinewegen aangetast. Meestal liggen de letsels tot vlak tegen de blaas, maar soms groeien ze in of door de blaaswand heen, tot zelfs in de afvoerwegen van de nieren. Indien de letsels in contact zijn met de top van de vagina, geeft deze vorm problemen bij seksueel contact. Dit type komt voor bij drie à vier procent van de vrouwen met endometriose. Omdat diepe endometriose vrijwel altijd tot een ingroei van het weefsel rond de zenuwen leidt – de zogenaamde perineurale invasie – geeft het behalve een ontstekingsreactie ook pijnklachten. De dikke darm zelf is doorgaans niet aangetast door endometriose, maar er worden soms wel letsels vastgesteld in het laatste deel, de endeldarm en het rectum. Bij letsels in de laatste 5 cm van de endeldarm ontstaan er meestal typische pijnklachten in het perineum, de huid tussen de vagina en de anus.
Endometriose van de eierstokken: cystes op de eierstokken of endometrioma’s. Ze geven vaak pijn in de onderbuik links of rechts en soms ook uitstralend naar de bovenbenen. Ze kunnen tot vermindering van de vruchtbaarheid leiden. Deze vorm komt voor bij vijf à tien procent van de vrouwen met endometriose. Ongeveer tachtig procent van de vrouwen met endometrioma’s heeft pijnklachten.
Endometriose van de baarmoeder of adenomyose: dit is een heel aparte vorm waarbij de endometriose in de baarmoederspier zelf zit en voor pijn en hevige bloedingen zorgt. Bij een op de drie vrouwen met endometriose wordt ook adenomyose gevonden. Vrouwen die adenomyose ontwikkelen, zijn doorgaans wat ouder dan vrouwen bij wie enkel endometriose gevonden werd. Het wegnemen van de baarmoeder is soms de enige oplossing.
Endometriose buiten de onderbuik: de bekendste locatie voor endometriose is de onderbuik: eierstokken, eileiders, rectum of blaas en bekkenwand. Maar ook op andere plaatsen in het lichaam kunnen endometrioseletsels ontstaan, bijvoorbeeld in de navel; dat heet dan navelendometriose. De meest gangbare verklaring hiervoor is dat residuele caeloomcellen (cellen uit caeloomholte of buikholte) die zich nog in de navel bevinden onder invloed van bijvoorbeeld hormonen reactiveren tot endometriosecellen. De dunne darm blijft meestal gespaard, behalve op plaatsen waar die in contact komt met buikvocht, zoals in de onderbuik tegen de zijkant van het kleine bekken. Heel soms vindt men endometrioseletsels op het diafragma. Die komen meestal pas aan het licht na klachten van schouderpijn. Endometriosecellen kunnen ook terechtkomen in de lymfeklieren; die zorgen immers voor de opruiming en afvoer van ontstekingscellen. Wanneer ze zich zo via de lymfebanen door het lichaam laten meevoeren, kunnen ze bij uitzondering ook in andere lichaamsdelen terechtkomen, zoals in de longen of – zeer uitzonderlijk – in de hersenen.
Een zeldzame vorm van endometriose is het Allen Masters- defect van het buikvlies. In 1955 werd dit beschreven als een defect van de steunligamenten van de baarmoeder na een bevalling, maar intussen weet men dat ook onderliggende endometriose defecten in het buikvlies kan veroorzaken. Daarbij zien we intrekkingen van het buikvlies tussen het vetweefsel, zenuwen, bloedvaten en spieren, met in de bodem ervan meestal endometriose.’
Graag meer lezen? ‘Endometriose: herkennen en behandelen’ van prof. dr. Jasper Verguts. Uitgeverij Manteau (€ 23,99)
