Wist je dat reuma een verzamelnaam is voor meer dan 120 verschillende aandoeningen? Al die verschillende soorten zorgen voor pijnlijke spieren en gewrichten, maar de oorzaak en behandeling is bij iedere vorm ander. Mark Walschot, reumatoloog bij UZ Antwerpen, vertelt ons meer over de zes bekendste vormen van reuma en helpt je om ze van elkaar ze onderscheiden.
Artrose
Wat is het?
Dr. Walschot: ‘Artrose is een ziekte waarbij het kraakbeen tussen de gewrichten wordt aangetast. Daardoor kun je moeilijk bewegen en doen je gewrichten pijn. We beginnen ons leven allemaal met een bepaalde hoeveelheid kraakbeen. Hoeveel en van welke kwaliteit dat is, is genetisch bepaald. Hoe ouder we worden, hoe meer onze reserves aan kraakbeen opraken of hoe groter de kans dat het ergens onderweg beschadigd raakt. Roken en obesitas zijn bijvoorbeeld nefast en versnellen dat proces. Artrose maakt deel uit van het verouderingsproces en komt dus bij de oudere populatie voor. We zien het ook iets vaker bij vrouwen dan bij mannen. Meestal ondervind je het snelst last aan gewichtsdragende gewrichten, zoals de knieën en heupen, en nadien ook aan de handen en de rug. Je vindt artrose slechts zelden terug in de enkels en ellebogen.’
Hoe herken je het?
‘We maken binnen de reumatologie een onderscheid tussen mechanische- en ontstekingsproblemen. Artrose is een mechanisch probleem. je kunt het dus vergelijken met een auto waarvan de mechaniek het laat afweten. Voornamelijk bij het opstaan is er sprake van stijfheid, maar eens je ingang bent gaat het beter. Belast je je gewrichten te lang, dan nemen de klachten toe. Meestal krijgen patiënten met artrose daarom tegen de avond meer last. Kraakbeen zorgt ervoor dat de druk in een gewricht gelijk verspreid wordt. Als dat kraakbeen weg is, verhoogt de druk. Die druk terug verlagen, gebeurt door de oppervlakte te vergroten. Zo ontstaat er extra botvormig en zien je bij artrose-patiënten in een vergevorderd stadium harde knobbels op de gewrichten, kromme vingers en andere misvormingen.’
Behandeling
‘Er is helaas geen behandeling die artrose geneest, we kunnen enkel helpen om de problemen te verlichten. In geval van pijn zoeken we uit welke pijnstillers verlichting bieden. We proberen onze patiënten ook zoveel mogelijk in beweging houden, want rust roest echt. Hoe beter de spieren en pezen getraind zijn, hoe gemakkelijker ze de beschadigde gewrichten in beweging kunnen krijgen. Er is al veel gezegd en geschreven over voedingsmiddelen die invloed zouden hebben op kraakbeen, al is daar nog controverse over. Baat het niet dan schaadt het niet, zou ik zeggen. Is het gewricht heel zwaar beschadigd en heeft de artrose een grote invloed op het leven van de patiënt? Dan kan de orthopedist beslissen om het te vervangen door een prothese. Belangrijk om te weten: dat wordt enkel gedaan bij grote gewrichten, zoals de knieën.’
Osteoporose
Wat is het?
‘Osteo’ betekent bot en ‘porose’ poreus. Osteoporose betekent dus letterlijk dat je botten poreus worden of met andere woorden: dat de botkwaliceit achteruitgaat. De balans tussen botopbouw en botafbraak is niet meer gelijk. Ook osteoporose treedt op bij het ouder worden. Onze botkwaliceit piekt rond de leeftijd van 25 à 30 jaar en gaat nadien enkel achteruit. Op een bepaald ogenblik bereik je een kritische grens, waarbij het risico om iets te breken verhoogt. De moeilijkheid hier is dat veel mensen osteoporose hebben zonder het zelf te weten. We spreken van osteoporose wanneer er te weinig kalk in de botten zit, maar dat wil nog niet zeggen dat er daardoor ook een verhoogd risico op breuken is. Osteoporose an sich hoeven we dus niet altijd te behandelen, enkel wanneer het factuurrisico te hoog is.’
Hoe herken je het?
‘Osteoporose doet geen pijn, dus je merkt er weinig van. Meestal kom je er pas achter als je op een stomme manier iets breekt en je botten verder laat onderzoeken. Vooral vrouwen krijgen ermee te maken, na de menopauze. Dat komt omdat de botaanmaak sterk vermindert eens het lichaam minder oestrogeen en progesteron aanmaakt.’
Behandeling
‘Preventie is hier het belangrijkste. Zeker jongere mensen die nog geen osteoporose heen, proberen best hun botmassa zo hoog mogelijk te krijgen. Als die reserve hoog is, dan mag de botkwaliteit al serieus dalen alvorens je in de kritische zone komt. Dat doe je door voldoende zuivelproducten of producten waar veel calcium in zit te consumeren.’
‘Ook sporten is noodzakelijk. Vooral bewegingen met een weerstand zijn goed, want daarop reageren de botten, waardoor ze steviger worden. Roken is dan weer heel slecht voor de botkwaliteit en ook alchohol is niet ideaal. Ouderen kunnen baat hebben bij extra supplementen van vitamine D en calcium. En als we echt te maken hebben met een verhoogd factuurrisico, kunnen we behandelingen opstarten die botafbraak tegenhouden. Tegenwoordig bestaat er zelfs medicatie die niet alleen de botafbraak remt, maar ook de botopbouw stimuleert. Al is die spijtig genoeg nog heel beperkt.’
Jicht
Wat is het?
‘Jicht is een van de meest voorkomende vormen van reuma, die we voornamelijk terugzien bij veertigers en vijftigers. Simpel uitgelegd wordt jicht veroorzaakt door urinezuurkristallen die zich in het gewricht -meestal de grote teen of voet – nestelen en daar een ontsteking veroorzaken. Urinezuur is een afbraakproduct van ons DNA, dat het lichaam normaal verlaat via onze urine. Lukt dat niet, dan vormt het kristallen en zoekt het een opslagplaats in het lichaam. Gewrichten zijn daarvoor de ideale plek.’
Hoe herken je het?
‘Jicht zorgt voor rode, pijnlijke en gezwollen gewrichten. Na een paar dagen verdwijnt het vanzelf, maar tot dan kan de patiënt het amper houden van de pijn. Je mag er bij wijze van spreken nog niet naar kijken, of de patiënt schreeuwt het al uit. Soms gaat het een week beter, maar nadien kan de pijn snel terug opsteken. We associëren jicht nog steeds met dronkaards. Het is inderdaad zo dat alchohol jicht kan bevorderen, maar het is zeker niet de enige oorzaak. Ook personen met nierproblemen kunnen jicht krijgen, omdat ook bij hen het urinezuur het lichaam soms niet kan verlaten. Bovendien zorgen ook bepaalde medicijnen ervoor dat urinezuur zich opstapelt in het bloed.’
Behandeling
‘Doet een gewricht extreem veel pijn? Dan remmen we eerst de ontsteking af. Dat doen we door de klassieke ontstekingsremmer toe te dienen. Nadien werken we met colchicine, het meest gebruikte medicijn bij jicht. Colchicine is een pilletje dat het ontstekingsproces van de kristallen afremt. Daarnaast moeten we ook medicatie geven om de hoeveelheid urinezuur te doen dalen. Drinkt de patiënt veel alchohol? Dan moet hij of zij eerst minderen, anders heeft de behandeling geen nut. Het urinezuur volledig weghalen is ook geen goed idee. Als de hoeveelheid urinezuur in het bloed fors verlaagt, denkt ons lichaam dat er een tekort is en haalt het de kristallen terug uit de opslagplaatsen (lees: de gewrichten). Ook dat kan een ontstekingsreactie veroorzaken. Neem je dus medicatie om het urinezuur te verlagen, dan moet je er altijd nog een ander ontstekingsremmend medicijn bij nemen.’
Reumatoïde artritis
Wat is het?
‘Wie spreekt over reuma, heeft het meestal over deze vorm. Het woorddeel ‘itis’ wil in de geneeskunde altijd zeggen dat het over een ontsteking gaat. Reumatoïde artritis is dus een inflammatoire aandoening. Dat betekent dat je afweersysteem je eigen gewrichten aanvalt. Er zijn heel wat theorieën over de reden daarvoor, maar volledig zeker zijn we niet. Waarschijnlijk is het een opeenstapeling van omstandigheden, waarbij onze genetica een belangrijke rol speelt. Eens je afweersysteem je gewrichten aanvalt, zorgt dat voor pijn en stijfheid. Als we daar niets aan doen, raakt het gewricht beschadigd en dat is onomkeerbaar. Het is dus belangrijk dat we er snel bij zijn. Ook deze vorm komt vooral voor bij veertigers en vijftigers. Onder de patiënten zien we opnieuw iets meer vrouwen dan mannen.’
Hoe herken je het?
‘Bij reumatoïde artritis zijn de gewrichten gezwollen door een verhoogde vocht productie. Terwijl het bij artrose om een harde knobbel gaat, lijkt er hier een ballon met water op het gewricht te zitten. Deze vorm nam reuma staat in de wetenschappelijke boeken beschreven als ‘artritis van de kleinere gewrichten’. We zien het dus bijna altijd aan de eerste en tweede knokkels van de handen. Ook de polsen worden vaak getroffen. Er kunnen ook meerdere gewrichten aangetast zijn. Bij inflammatoire ziektes is de pijn anders en worden patiënten er ’s nachts wakker van. Hoeveel ze dan ook draaien of keren, de pijn gaat niet over. Meestal gaat het in de loop van de dag wel iets beter en nemen de klachten tegen de avond voor een groot deel af.’
Behandeling
‘We behandelen reumatoïde artritis – en bij uitbreiding alle inflammatoire vormen van reuma – door het afweersysteem bij te sturen. Daar zijn heel wat behandelingsmogelijkheden voor. Vaak gebruiken we in de eerste fase cortisone, nog steeds onze snelste en krachtigste ontstekingsremmer. Daarmee kunnen we snel resultaat boeken, maar het is nooit de bedoeling om cortisone op lange termijn in te zetten . Na een tijd moet er dan een ander medicijn ingezet worden om het ontstekingsproces te onderdrukken. De laatste jaren boekten we veel vooruitgang, waardoor er nieuwe behandelingsmogelijkheden zijn. Het schrikbeeld van gewrichten die helemaal beschadigd raken omdat we de ontsteking niet onder controle krijgen, zien we in het principe niet meer. Een patiënt die vandaag de diagnose krijgt, zou binnen twintig, dertig of veertig jaar geen misvormingen meer mogen hebben.’
Jeugdreuma
Wat is het?
‘Jeugdreuma behoort tot dezelfde familie als reumatoïde artritis. Ook hier valt het afweersysteem het lichaam aan. We spreken over jeugdreuma als de ziekte vastgesteld wordt voor de leeftijd van zestien jaar. Jeugdreuma kan zelfs al optreden vanaf één jaar. Bovendien kan het hele ernstige gevolgen hebben op latere leeftijd. Los van de gewrichten die beschadigd raken, kan de ziekte ook de groeischijven aantasten. Of je van jeugdreuma ook last hebt op latere leeftijd, hangt af van hoe snel de diagnose gesteld wordt en hoe goed de behandeling werkt of hoelang de ziekte schade heeft berokkend. De schade die optreedt voor je vijfde levensjaar, heeft levenslange gevolgen.’
Hoe herken je het?
‘Bij jeugdreuma valt het afweersysteem ook de organen aan. Dus niet alleen de gewrichten, maar ook onder andere de ogen en de huid kunnen eronder lijden. De gewrichten hoeven in dit geval zelfs niet altijd op de voorgrond te staan. Andere symptomen zijn koorts en vermageren.’
Behandeling
‘Net zoals andere inflammatoire ziektes is jeugdreuma een probleem van het afweersysteem en moeten we dat bijsturen. Aangezien we met kinderen te maken hebben, kunnen we niet met dezelfde zware medicijnen werken als bij volwassen. Bij extreme gevallen doen we dat soms wel. We kunnen het afweersysteem niet zomaar wegnemen om vervolgens een nieuw in de plaats te geven. Wat we wel kunnen doen is het programmeerfoutje in het afweersysteem niet aan de oppervlakte laten komen, zodat je er amper last van ondervindt. Spreken we over ‘genezen’ dan bedoelen we meestal dat we medicatie gevonden hebben waardoor je gemakkelijk met de ziekte kunt leven. Gelukkig moet je niet in elk geval levenslang medicatie nemen. Als de ziekte onder controle is, kan het zijn dat je er volledig mee kunt stoppen, dat hangt uiteraard af van hoe agressief de reuma is.’
Lupus
Wat is het?
‘Ook bij lupus valt het afweersysteem het lichaam aan. De ziekte kan verschillende vormen aan nemen. Bij lupus ontstaat de ontsteking niet per die in de gewrichten. Gelukkig is het een zeldzame aandoening. De typische lupuspatiënt is een jonge vrouw van ongeveer twintig jaar oud. Het komt voor nadat de menstruaties volledig zijn doorgebroken. Daarvoor zien we het niet vaak en ook na de menopauze komt het nog maar weinig voor.
Hoe herken je het?
‘De symptomen, van lupus zijn zeer uiteenlopen en kunnen variëren van enkele kleine huidletsels tot nier- of zelfs longfalen. Het meest voorkomende symptoom is een huisuitslag die vooral ontstaat na blootstelling aan de zon. We hebben het hier niet over een beetje roodheid, maar echt een uitslag die een paar dagen aanhoudt en niet zomaar weggaat. Daarnaast kun je ook last hebben van gezwollen gewrichten. Maar zoals ik al zei is het heel moeilijk om hier één ziekte beeld aan te koppelen.’
Behandeling
‘Het is uiteraard belangrijk om eerst uit te maken hoe ernstig de ziekte precies is. Het spreekt voor zich dat je een andere behandeling krijgt bij een vlekje op je huid dan wanneer je nieren het laten afweten. Net zoals de andere inflammatoire ziekten is ook hier het afweersysteem de boosdoener. Daarom is het ook bij lupus belangrijk om het afweersysteem bij te schaven. Dat doen we op dezelfde manier als bij reumatoïde artritis.’
Wat met fibromyalgie?
‘Onder reumatologen bestaat er nog heel wat discussie over fibromyalgie en of het al dan niet bij de reumatische aandoeningen hoort’, aldus Mark Walschot. ‘Alle vormen van reuma hebben pijn, stijfheid en moeilijk kunnen functioneren als gevolg. Die pijn kun je op een of andere manier meten: zij het in het bloed of op een foto.’
‘Dat is bij fibromyalgie niet het geval. Spier- en gewrichtspijnen zijn vaak het hoofdsymptoom, maar daar komen nog andere klachten bij, zoals hoofd- en buikpijn. We weten nog steeds niet goed welke klachten bij elkaar horen en hoe we die puzzel moeten leggen. Je hoort vaak zeggen dat fibromyalgie tussen de oren zit, maar daar ben ik het niet mee eens. Het is niet omdat we het niet kunnen verklaren, dat er niets ernstig mis is.’
