Steeds meer mensen zijn gevaccineerd en vragen zich af hoe lang hun bescherming tegen Covid-19 daardoor zal duren. Hoewel veel wetenschappers schatten dat de vaccins van Pfizer-BioNTech, AstraZeneca, Moderna en Johnson & Johnson minstens een jaar meegaan, weet niemand het zeker. Het is ook onduidelijk of opkomende varianten van het coronavirus onze vaccinatiebehoeften zullen veranderen. We hebben waarschijnlijk bijkomende boostershots nodig voor Covid-19. Waarom? Wanneer? En welke?
Om te beginnen: waarom moeten we elk jaar bijvoorbeeld een griepvaccin krijgen, maar kunnen twee mazelenprikken tijdens de kindertijd ons voor het leven beschermen? Dat komt omdat
verschillende pathogenen ons immuunsysteem op verschillende manieren beïnvloeden. Voor sommige ziekten, zoals de mazelen, leidt eenmaal ziek worden tot levenslange bescherming tegen een volgende infectie. Maar voor andere pathogenen neemt onze immuunafweer na verloop van tijd af.
In een aantal belangrijke opzichten bootsen vaccins natuurlijke infecties na – zonder dat we echt ziek hoeven te worden. Mazelenvaccins kunnen levenslange immuniteit produceren. Tetanusvaccins daarentegen genereren afweermechanismen die jaar na jaar vervagen. Om goed te zijn moet je daarvan elk decennium een booster te krijgen.
En soms kan het virus zelf veranderen, waardoor een booster nodig is om een nieuwe, op maat gemaakte verdediging te produceren. Influenzavirussen zijn zo veranderlijk dat ze elk jaar een nieuw vaccin nodig hebben.
Er is een reële mogelijkheid is dat de immuniteit jaren aanhoudt – maar we weten het momenteel nog niet
Hoe verhouden Covid-19-vaccins zich tot andere in termen van bescherming? Het korte antwoord is dat we het nog niet zeker weten, aangezien mensen pas een paar maanden geleden massaal werden gevaccineerd. Zelfs in de proeven weten we niet wat de immuunrespons is over een jaar. Maar de eerste tekenen zijn bemoedigend. Onderzoekers hebben bloed afgenomen van vrijwilligers in vaccinproeven en meten hun niveaus van antilichamen en immuuncellen die zich richten op het coronavirus. De niveaus dalen, maar geleidelijk. Het is mogelijk dat met dit langzame tempo van achteruitgang, de vaccinbescherming nog lang sterk zal blijven. Mensen die eerder besmet waren en vervolgens het vaccin kregen, kunnen een nog duurzamere bescherming genieten.
Er is dus een reële mogelijkheid is dat de immuniteit jaren aanhoudt tegen de oorspronkelijke stam. Als die mogelijkheid uitkomt, zijn Covid-19-boosters misschien jarenlang niet nodig. Maar dat is een grote als.
Gaat het ene vaccin langer mee dan het andere?
Zullen sommige Covid-vaccins trouwens langer meegaan dan andere? Mogelijk. Wetenschappers hebben al ontdekt dat vaccins die verschillende technologieën gebruiken, kunnen variëren in effectiviteit. De sterkste vaccins zijn Moderna en Pfizer-BioNTech, beide gebaseerd op RNA-moleculen. Vaccins op basis van geïnactiveerde virussen, zoals die van Sinopharm in China en Bharat Biotech in India, zijn iets minder effectief gebleken.
Het is niet helemaal duidelijk waarom dat het geval is. RNA-vaccins zijn relatief nieuw en daarom is de immuniteit die ze veroorzaken niet grondig bestudeerd. In zijn onderzoek naar muizen die verschillende soorten griepvaccins kregen – sommige gemaakt met RNA en andere geïnactiveerde virussen – zien wetenschappers een soortgelijk verschil.
Het is mogelijk dat de bescherming door de minder effectieve Covid-19-vaccins sneller vervaagt. Het vaccin van Sinopharm – dat overigens bij ons niet wordt gebruikt – vertoont mogelijk al enkele tekenen van deze achteruitgang. Klinische onderzoeken geven aan dat het een werkzaamheid heeft van 78 procent. Maar de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein bieden al boosters aan mensen die het Sinopharm-vaccin hebben gekregen om hun afnemende immuniteit te versterken.
Hoe weten we wanneer de vaccins hun effectiviteit verliezen? En hoe zit het met varianten?
Hoe weten we wanneer onze vaccins hun effectiviteit verliezen? Wetenschappers zijn op zoek naar biologische markers die zouden kunnen onthullen wanneer de bescherming door een vaccin niet langer voldoende is om het coronavirus tegen te houden. Het is mogelijk dat een bepaald niveau van antilichamen een drempel aangeeft: als je bloed boven dat niveau meet, ben je okee, maar als je eronder zit, loopt je een groter risico op infectie. Sommige voorlopige studies suggereren dat deze markers – bekend als correlaten van bescherming – bestaan voor Covid-19-vaccins. Er wordt onderzoek gedaan om ze te vinden.
Hoe zit het dan met de varianten? Mogelijk hebben we boosters nodig om varianten te blokkeren, maar dat is nog niet duidelijk. De opkomst van varianten in de afgelopen maanden heeft het onderzoek naar boosters in een stroomversnelling gebracht. Sommige varianten hebben mutaties waardoor ze zich snel verspreidden. Anderen dragen mutaties die de effectiviteit van geautoriseerde vaccins zouden kunnen afzwakken. Maar op dit moment hebben wetenschappers nog maar een paar aanwijzingen over hoe bestaande vaccins werken tegen verschillende varianten.
Zo publiceerden onderzoekers in Qatar vorige maand een studie over het Pfizer-BioNTech-vaccin, dat tussen december en maart aan meer dan een kwart miljoen inwoners van het land werd gegeven. Klinische onderzoeken toonden aan dat het vaccin een werkzaamheid van 95 procent had tegen de originele versie van het coronavirus. Maar een variant genaamd Alpha, voor het eerst geïdentificeerd in Groot-Brittannië, verlaagde de effectiviteit tot 89,5 procent. Een variant die voor het eerst werd geïdentificeerd in Zuid-Afrika, bekend als Beta, verlaagde de effectiviteit van het vaccin verder tot 75 procent. Tegen beide varianten was het vaccin echter 100 procent effectief in het voorkomen van ernstige, kritieke of dodelijke ziekten.
Vaccins werken beter tegen Delta (Indiase variant) dan tegen Beta (de Zuid-Afrikaanse)
Uit gegevens van Public Health England die vorige week zijn vrijgegeven, blijkt dat de Delta-variant (voorheen de Indiase variant) 2,61 keer het risico op ziekenhuisopname binnen 14 dagen met zich meebrengt in vergelijking met de Alpha-variant. De Delta-variant lijkt ook meer overdraagbaar onder kinderen. Er is nog niet veel informatie over de ernst van de ziekte bij deze variant, hoewel er enkele anekdotische meldingen zijn van ernstigere symptomen bij kinderen.
Hoewel de effectiviteit van AstraZeneca- en Pfizer-vaccins tegen de variant lijkt af te nemen, zeggen experts dat recente Britse gegevens geruststellend zijn, waaruit blijkt dat beide relatief goede bescherming bieden na twee doses. De effectiviteit van één dosis Pfizer of AstraZeneca is slechts 33 procent tegen B.1617.2 (Delta); maar dat stijgt tot 88 procent na twee doses voor Pfizer en 59,8 procent na twee doses AstraZeneca. Dat betekent dat het wel enige resistentie heeft tegen vaccins, hoewel niet zoveel als de Zuid-Afrikaanse variant (Beta). Ook hier bleken de vaccins overigens 100 procent effectief in het voorkomen van ernstige, kritieke of dodelijke ziekten.
Dat een variant bestaande vaccins zou kunnen ontwijken, wil nog niet zeggen dat het een wijdverbreid probleem zal worden. Beta is bijvoorbeeld zeldzaam gebleven in landen met sterke vaccinprogramma’s, zoals Israël, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Als Beta zeldzaam blijft, vormt het geen serieuze bedreiging. Maar de evolutie heeft nog veel speelruimte met het coronavirus. Wetenschappers kunnen niet uitsluiten dat er in de komende maanden nieuwe varianten opduiken die zich snel verspreiden en weerstand bieden aan vaccins.
Zullen we een speciale booster nodig hebben die is afgestemd op een bepaalde variant?
Zouden we een speciale booster nodig hebben die is afgestemd op een bepaalde variant?
Ook dat is nog niet duidelijk. Sommige wetenschappers vermoeden dat een hoge immuunrespons op de originele versie van het coronavirus ook voldoende bescherming biedt tegen varianten. Maar het is ook mogelijk dat een vaccin dat is ontworpen om één variant in het bijzonder te dwarsbomen, effectiever is.
Pfizer is een proef begonnen om beide opties te testen. Sommige vrijwilligers die al twee doses van hun vaccin hebben gekregen, krijgen een derde dosis van dezelfde injectie als booster. Als onderdeel van dezelfde proef zullen onderzoekers andere vrijwilligers een experimentele booster geven die is ontworpen om te beschermen tegen de bètavariant. Op basis van wat ze tot nu toe hebben geleerd, is een derde dosis, binnen 12 maanden na toediening van het vaccin waarschijnlijk nodig zijn om bescherming te bieden tegen Covid-19.
Stel dat je AstraZeneca kreeg – waarmee het contract voor leveringen niet is verlengd: is er dan een probleem als je een booster van een ander merk krijgt? Nee totaal niet. Integendeel. Veel onderzoek naar andere ziekten suggereerde al dat het wisselen van vaccins boosters kan versterken. En net dat werd in Duitsland deze week nog ontdekt: mensen die een eerste prik van AstraZeneca hadden gekregen en een tweede van Pfizer bleken zelfs beter beschermd dat wie twee Pfizers kreeg.
Het is mogelijk dat andere vaccins die nog in klinische onderzoeken zijn, nog beter werken als Covid-boosters. Novavax en Sanofi doen bijvoorbeeld beide klinische proeven met vaccins die uit virale eiwitten bestaan.
Lees ook: