Kaat Bollen en Lore Eerlings krijgen in hun praktijk voor relatietherapie heel wat vragen over ontrouw. Omdat er nood was aan een duidelijk protocol, schreven ze een heldere strategie uit. Hun boek Eerste hulp bij ontrouw biedt koppels een vierstappenplan – bom, verhaal, schade, keuze – en loodst partners doorheen het eerste jaar na overspel.
Geen seksstandje is te raar, geen relatievorm te bijzonder. Toch blijft er één taboe hardnekkig overeind: ontrouw. Dat moet anders, vinden seksuologe en oplossingsgericht (relatie)therapeut Kaat Bollen en orthopedagoge en relatie- en gezinscounselor Lore Eerlings. Met hun boek Eerste hulp bij ontrouw bieden ze koppels een praktisch stappenplan om samen mee aan de slag te gaan wanneer ze geconfronteerd worden met ontrouw. Maar vooraleer de praktijk in te duiken, kaderen de therapeuten graag wat ontrouw precies inhoudt. Ben je ontrouw wanneer je verliefd wordt op een ander? Samen de lakens induikt? Flirterige berichten over en weer stuurt? ‘Ontrouw betekent dat je een romantische en/of seksuele actie onderneemt met een derde persoon, waarvan je weet dat het je partner pijn zal doen of de afspreken van je relatie verbreekt én je het verzwijgt’, verduidelijkt Kaat Bollen. ‘De actiecomponent is hierbij heel belangrijk: bij ontrouw maak je een bewuste keuze. Verliefdheid beschouwen we daarom niet als ontrouw – gevoelens kies je niet -, tenzij je liefdesbrieven gaat schrijven.’ Ook in open relaties kan er trouwens sprake zijn van ontrouw. ‘Seksuele contacten met anderen kunnen dan wel een optie zijn, ook in een open relatie bestaan er afspraken over wat wel en niet kan. Overschrijd je die regels en verzwijg je dat? Dan ben je je partner ontrouw.’
Niet verzwijgen
Doe je er goed aan om ontrouw altijd op te biechten? Niet alle relatietherapeuten vinden eerlijkheid over een scheve schaats altijd een goed idee. Volgens sommigen moet je er als ontrouwe partner zelf mee zien te leren leven. Iets waar Kaat Bollen en Lore Eerlings duidelijk anders over denken. ‘In het begin van onze carrière konden we die theorie volgen, maar eens we in het werkveld stapten, zagen we dat ontrouw altijd, écht altijd, uitkomt en dat open communiceren schadebeperkend werkt’, zegt Kaat Bollen. ‘De bedrogen partner voelt dingen aan. Als dat gevoel ontkend wordt, begint hij/zij aan zijn/haar intuïtie te twijfelen. Nadien alsnog achter de waarheid komen, is vernietigend en soms nog pijnlijker dan de ontrouw zelf.’
Als de bom inslaat
Ontrouw slaat in als een bom. Het is niet vreemd dat je instinct het in zo’n acute crisissituatie overneemt en je vanuit die eerste, overweldigende emotie ingrijpende beslissingen neemt. Toch is dat vaak niet het beste voor jezelf of voor de relatie, stellen de therapeuten. Soms zelfs integendeel. Lore Eerlings: ‘We raden aan om jezelf en je partner zes maanden de tijd te geven om uit te zoeken wat jullie willen. Scheiden kan altijd nog. Een van de eerste tips die we geven is om voor een duidelijke rolverdeling te zorgen. We vragen aan degene die over de schreef gegaan is om voortaan te fungeren als ‘bewaker van de grenzen’. Hij of zij zorgt ervoor dat er tijd en ruimte gemaakt wordt om op een rustige manier over het onderwerp te praten. Die taak geeft de ontrouwe partner een eerste kans om een stukje vertrouwen op te bouwen. Om niet alleen te zeggen dat hij/zij voor de relatie wil vechten, maar het ook daadwerkelijk te tonen. Eerlijk vertellen wanneer de derde persoon eventueel contact opneemt, hoort daar ook bij.’
Daarnaast is het heel belangrijk dat je met je verhaal ook bij iemand anders terecht kunt. ‘Mensen struggelen daar soms mee, uit schaamte of angst, maar we zien dat op de vraag of iemand jouw vertrouwenspersoon wil zijn, haast nooit een nee volgt. Het helpt om die persoon een duidelijke vraag mee te geven. ‘Ik zou graag bij jou terechtkunnen met deze situatie en samen een keer per week gaan wandelen’, bijvoorbeeld. Als jij duidelijk aangeeft wat je nodig hebt, weet de ander wat hem te doen staan.’ Beide partners hebben nood aan iemand om in alle vertrouwen hun hart bij te luchten. ‘We hopen dat iedereen in z’n omgeving iemand heeft waarbij hij helemaal zichzelf kan zijn, met goede en moeilijkere eigenschappen’, zegt Kaat Bollen. ‘Beoordeling van de omgeving maakt ontrouw extra zwaar om dragen, zowel voor de partner die ontrouw was als voor diegene die wil kijken of vergeving mogelijk is. Met ons boek hopen we die oordelende blik weg te nemen.’
Het verhaal
Wie, wat, waar, wanneer, hoe vaak? Wanneer ontrouw uitkomt, volgt vaak een spervuur aan vragen. ‘Leg alle kaarten op tafel en vertel je partner wat er gebeurd is’, zegt Lore Eerlings. ‘In ons boek en in onze praktijk vragen we koppels om hun verhaal neer te pennen, elk vanuit hun eigen perspectief. Beide partners hebben iets meegemaakt. De ene is ontrouw geweest, de andere voelde misschien iets aan en ging daardoor aan zichzelf twijfelen.’ De tijd nemen om over je verhaal na te denken en je woorden bewust te kiezen, vergroot de kans op een serener gesprek. ‘Het is de bedoeling om je verhaal voor te lezen aan je partner en je brief af te geven, zodat hij/zij hem achteraf kan herlezen. Zo’n brief biedt je partner een houvast wanneer vragen of angsten het overnemen. Eens de verhalen gedeeld zijn, vragen we de bedrogen partner om goed na te denken over welke extra informatie nog belangrijk is. Daar slaap je het best een nacht over, want eens je iets weet kun je het niet meer ont-weten. Horen dat de ander grotere borsten had, beschadigt je wellicht nog meer. Maar misschien is het wel belangrijk om te weten of er over jullie relatie gepraat werd? Of het bij kussen bleef of er tien keer seks was? Of er sprake van verliefdheid was, wie de derde persoon is?’ Het is uiteraard belangrijk dat de ander een eerlijk antwoord biedt. ‘We zien vaak dat mensen uit angst om de ander nog meer te kwetsen niet helemaal eerlijk durven zijn. Maar komt je partner er na een jaar achter dat het bijvoorbeeld toch niet bij kussen bleef, dan is het vertrouwen opnieuw geschaad en sta je weer bij af.’
Kijk de schade in de ogen
Hoe moeilijk zo’n open en eerlijke gesprekken ook zijn: door die zure appel heen bijten is een cruciale stap op weg naar verbinding. ‘Natuurlijk doet het pijn’, zegt Kaat Bollen. ‘Maar we geloven niet dat het het extra moeilijk maakt. De schade is al aangericht. Pijn is nodig om te kunnen helen. Haal je niet eerst al het vuil uit de wonde? Dan begint ze gegarandeerd te etteren.’
Als derde stap vragen Kaat en Lore beide partners daarom om een schadebrief te schrijven. ‘Zowel de bedrogen partner als diegene die ontrouw was, hebben in de relatie schade geleden. De ontrouwe partner wordt daarbij vaak vergeten. Misschien woog het gemis aan affectie of bevestiging en zocht hij/zij die dan bij iemand anders? Waarom heeft hij/zij die keuze gemaakt?’
Om naar herstel toe te werken, zul je moeten loskomen van het dader-slachtofferperspectief. Want ontrouw gaat altijd over meer dan overspel. Kaat Bollen: ‘We gaan ervan uit dat mensen in een sterke relatie, met weinig stress, een goed seksleven en een positief zelfbeeld, een hoge drempel ervaren om ontrouw te zijn. Verschillende factoren, bij jezelf, bij je partner én bij relatie, kunnen die drempel verlagen. Dat beschouwen we als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Je wist allebei dat er misschien niet genoeg seks was, dat jullie een overschotjesrelatie hadden … Om een relatie een tweede kans te geven is de shift van ‘jij hebt mij dit aangedaan’ naar ‘dit is iets wat ons overkomen is’ erg belangrijk. De keuze van je ontrouwe partner om over die drempel heen te stappen, is wél een individuele verantwoordelijkheid. Wanneer hij/zij voldoende erkenning toont voor de pijn die dat veroorzaakt heeft, zien we dat mensen nadien ook in staat zijn om die gezamenlijke verantwoordelijkheid onder ogen te zien. Een schadebrief schrijven werkt daarbij heel helpend. Want pas wanneer je je geleden schade uitspreekt en ernaar geluisterd wordt, kan er erkenning voor ontstaan. Belangrijk, want zonder erkenning is vergeving bijna onmogelijk. We zien in tweede instantie dat het ook helpt om herval te voorkomen. Die methodiek wordt ook vaak toegepast in de verslavingszorg. Het ownen van de schade die je hebt aangericht, is heel helpend.’
Excuses
Excuses doen ertoe. Ook bij ontrouw. Eerlings: ‘Na de schadebrief vragen we aan beide partners om nog een laatste brief te schrijven: een liefdes-/excusesbrief waarin je jouw verantwoordelijkheid benoemt, begrip toont, erkent dat jouw gedrag schade veroorzaakt heeft én je liefde voor je partner uitspreekt.’ Beide therapeuten zweren ook bij een vorm van boetedoening. ‘Excuses zijn belangrijk, maar we merken dat mensen soms ook nood hebben aan daden. Boetedoening zorgt bij de bedrogen partner voor extra vertrouwen. Het bewijst dat de ander zich actief wil inzetten. Ook ontrouwe partners ervaren het vaak als heel helpend. Dikwijls horen we ‘kon ik de tijd maar terugdraaien.’ Dat kan niet, maar boetedoening is wél iets waar ze voor kunnen zorgen.’
Hoe dat er precies moet uitzien? ‘We gaan op zoek naar wat voor de bedrogen persoon steunend kan zijn. Dat is heel divers. Denk aan een diner voor vrienden en familie, want ook daar heeft de bom schade aangericht. Samen een berg beklimmen die al zo lang op je wishlist stond, een wekelijkse liefdesbrief of die dure designertas die je altijd wou, maar die je partner te duur vond. Probeer wel voor een constructieve ‘boete’ te kiezen. Een penistatoeage met ‘van Sofie’ is niet bepaald helpend.’
Keuze maken
Wachten tot je op een ochtend wakker wordt en helemaal zeker bent over welke kant het uit moet? Volgens Kaat en Lore is het een utopie. ‘In de praktijk zien we dat het volgen van het hele traject– de bom, het verhaal, de schade en de excuses – opnieuw voor meer rust en verbinding zorgt. Velen vertellen ons dat ze nog nooit zo’n goede gesprekken met elkaar hadden. Maar dat tovert niet alle pijn weg. Kiezen is niet makkelijk. Je gaat je nooit 100% zeker voelen. We zien mensen vooral zeggen dat er nog liefde is. Dat ze geen afscheid willen nemen van hun relatie. Als beide partners opnieuw voor elkaar kiezen, ontstaat er een nieuwe relatie. Een relatie 2.0 waarin de regels opnieuw duidelijk gesteld worden en je probeert om de partner te zijn die je graag wil zijn.’ De ontrouw volledig uitwissen kan niet. ‘Het zal altijd deel uitmaken van jullie verhaal. Na verloop van tijd vormt het echter niet meer de rode draad, maar wordt het een voetnoot. Als mensen er écht voor gaan, kun je als koppel absoluut sterker worden na ontrouw. Wat we met ons vierstappenplan van koppels vragen is niet makkelijk, maar we zijn ervan overtuigd dat mensen moeilijke dingen aankunnen.’
Nog enkele gouden tips van Kaat en Lore:
Blijf niet bij de pakken zitten
‘Hoe sneller je ontrouw op een constructieve manier aanpakt, hoe groter de kans om het te overwinnen. ‘We zien koppels het liefst zo snel mogelijk bij ons op de bank zitten. Bij koppels die pas na een jaar of twee bij ons aankloppen, is er vaak sprake van heel wat extra schade: pijnlijke details die hen blijven achtervolgen, toxische ruzies … De manier waarop koppels met de situatie omgaan kan nog meer stukmaken dan de ontrouw zelf.’
Verwacht geen 1-2-3 oplossing
‘We begeleiden onze koppels meestal gedurende een jaar. Voor echte heling moeten alle seizoenen, alle eerste keren de revue gepasseerd zijn. In extra kwetsbare situaties – denk aan ontrouw in tijden van bevalling of de dood van een dierbare – rekenen we daar zeker een jaar bij.’
Doe een soa-test
‘Een tip waar niemand opgewonden van wordt, maar na onveilig intiem contact raden we beide partners aan om een soa-test te laten doen en je eigen veiligheid voorop te stellen.’
Volg je gevoel tussen de lakens
‘Seks heeft verschillende functies. Na ontrouw zien we soms dat de partner ineens veel aantrekkelijker wordt en dat lust meer op de voorgrond treedt. Maar seks kan ook heel troostend, verbindend en helend voelen. Mensen klampen zich soms letterlijk aan elkaar vast. Seks hoeft dus zeker niet slecht te zijn, maar moet – zoals altijd – voor beide partners fijn en juist voelen.’
Meer lezen? Eerste hulp bij ontrouw van Kaat Bollen en Lore Eerlings (Borgerhoff & Lamberigts, €22,99)
