De ziekte van Lyme is een aandoening die ook wel tick-borne borreloisis of Lyme-artritis wordt genoemd. Het is een ziekte die veroorzaakt wordt door de spirocheet Borrelia burgdorfeli: een bacterie-achtig organisme waar ongeveer 10 procent van de teken ter wereld mee besmet is. Een teek wordt ook wel een bloedzuiger genoemd en betreft een klein diertje dat met het menselijk oog bijna niet zichtbaar is. Het diertje is nauwelijks groter dan een speldenknop, maar bij het zuigen van bloed wordt het achterlijf van het beestje steeds dikker. De beet van een teek is pijnloos, maar begint na een aantal uren wel te jeuken.
De bacterie wordt overgebracht via de beten van teken die met de bacterie besmet zijn en behoren tot het geslacht Ixodes: een soort teek die zich vaak voedt met het bloed van andere zoogdieren. Er zijn geen aanwijzingen van besmetting van persoon op persoon, wat betekent dat je de aandoening niet kunt krijgen door in aanraking te komen met iemand die de ziekte al heeft.
Teken worden rondgedragen door zogeheten gastdieren. Dit zijn de dieren waar de teken op de huid zitten, zoals knaagdieren of andere zoogdieren die in aanraking zijn gekomen met de beestjes. Overal waar dieren komen, kun je ook in aanraking komen met teken. Voornamelijk plantenrijke omgevingen met hoog gras, struiken en een rijke begroeiing van de bodem zijn een paradijs voor teken (en hun gastdieren).
De ziekte van Lyme: cijfers en achtergrondinformatie
De ziekte van Lyme treedt voornamelijk op tussen de maanden juni en oktober. De reden dat de ziekte tussen deze maanden het meest voorkomt, heeft te maken met het feit dat meer mensen in de zomermaanden in de bossen te vinden zijn. In deze bossen zijn teken te vinden, wat betekent dat je simpelweg meer kans hebt op het oplopen van een tekenbeet van een besmette teek. Door de referentielaboratoria K.U.L. en U.C.L. is vastgesteld dat de ziekte overal in ons land optreedt, maar het meest voorkomt in de Kempen (Antwerpse Kempen en Limburgse Kempen), de Oostkantons, het Zoniënwoud en de Ardennen. Uit diverse studies is gebleken dat de ziekte van Lyme bij 1,1 tot 3,4 procent van de personen met ene tekenbeet optreedt.
In 2002 werden 975 gevallen van de ziekte van Lyme vastgesteld. Dit lijkt niet veel, maar er is wel sprake van een stijging sinds 1991. In het jaar 1991 waren er namelijk maar 42 gevallen van de ziekte van Lyme en in het jaar 1997 waren dit er 300. Enkele jaren later, was dit aantal ruim verdriedubbeld.
Algemene informatie over teken
Omdat de ziekte van Lyme wordt overgebracht door teken, is het belangrijk om meer te weten te komen over deze mysterieuze beestjes. Een teek is een geleedpotige die tot de mijten behoort. Er zijn twee soorten families van teken, namelijk de harde teken (schildteken) of de zachte teken (lederteken). In totaal komen er meer dan achthonderd verschillende soorten teken voor, maar deze teken zijn allemaal terug te leiden naar de twee overkoepelende ‘tekenfamilies’.
Van een tekenbeet word je normaliter niet ziek. Echter, de teek kan wel een rol spelen bij het overbrengen van diverse ziekten, namelijk de ziekten waar het beestje zelf mee besmet is in de loop der jaren. De boosdoener is dan niet de teek zelf, maar de bacterie die in de teek zit door het zuigen van bloed bij andere dieren en/of mensen. De bacterie die in de teek zit, wordt via het speeksel en de darminhoud overgebracht van de ene op de andere zogeheten gastheer.
In Europa zijn er vier ziekten die door teken op de mens overgebracht kunnen worden, namelijk:
- De ziekte van Lyme
- Tick Borne Disease
- Früh Sommer Meningo Encephalitis
- Ehrlichiose
De ziekte die het meest overgedragen wordt door besmette teken op de mens, is de ziekte van Lyme.
De levenscyclus van de teek
De teek brengt het grootste deel van zijn leven door in de natuur, namelijk in diverse bossen en graslanden. Om zich te kunnen ontwikkelen en voort te kunnen planten, heeft het beestje bloed nodig. De teek die in België voorkomt heeft in totaal drie gastheren nodig om zich helemaal te kunnen ontwikkelen. Bij het zoeken naar een gastheer, kiest de teek zowel voor wilde dieren als voor huisdieren en mensen. De teek wacht geduldig in lage bosjes of grashalmen en als er een geschikte gastheer voorbij komt, klampt de teek zich vast. Eenmaal op het dier of op de mens, zoekt de teek naar een plekje waar de huid het dunst is. Hier bijt de teek zich vast, waardoor het beestje zich in feite verankert aan de huid.
Vrouwtjes kunnen door het zuigen van bloed bij de gastheer maar liefst 1 centimeter lang worden. Zijn de teken eenmaal volgezogen met bloed, dan maken de beestjes zich los van de huid en laten de beestjes zich op de grond vallen. Vervolgens legt het vrouwtje ongeveer 2000 eitjes op een beschutte plaats, waarna het diertje weer sterft. Uit de eitjes die het vrouwtje legt, ontwikkelen zich larven. Deze larven klimmen weer in de grashalmen en lage bosjes, waar zij wachten op een gastheer om bloed uit te zuigen. Op deze manier gaat de cyclus van de teek steeds door, waarbij er diverse gastheren gevonden moeten worden om steeds weer verder te kunnen groeien en de complete ontwikkeling en voortplanting mogelijk te maken.
De besmetting met de bacterie in de teek
De bacterie die sommige teken met zich meedragen en over kunnen brengen op de mens, wordt niet meteen op de mens overgedragen door de teek. Dit komt omdat de bacterie zich in de darm van de teek bevindt en pas gevaarlijk wordt als de teek bloed heeft gezogen. Dit komt omdat de bacterie zich dan pas gaat vermenigvuldigen, waardoor er een besmetting ontstaat. Het is dan ook niet voor niets dat wetenschappers zeggen dat je niet meteen besmet bent als je een tekenbeet hebt, maar een besmetting kunt voorkomen als je de teek binnen 36 uur van de huid verwijderd. Een volledige garantie kunnen wetenschappers niet geven, maar de mensen die de teken binnen 36 uur verwijderen hebben zeer geringe kans op een besmetting van het bacterie-achtige organisme in de darm van de teek.
De symptomen van een besmetting
Als je besmet bent door een teek met de schadelijke bacterie, doorloop je normaliter drie verschillende stadia van de besmetting. Om een duidelijk beeld te geven van deze stadia, worden de klassieke stadia van de besmetting van de bacterie in een teek in onderstaande tabel weergegeven, inclusief de symptomen die bij de stadia horen.
| Stadium | Symptomen |
|---|---|
| Stadium 1: het vroeg gelokaliseerd stadium (2 tot 30 dagen na de beet van de teek) | In ongeveer 60 procent van de gevallen is het eerste symptoom het ‘erythema migrans’: een rode, uitbreidende verkleuring van de huid met een diameter van minimaal 5 centimeter tot maximaal 60 centimeter. Eventueel treden griepachtige symptomen op, zoals hoofdpijn, koorts en gewrichtspijn. |
| Stadium 2: het vroeg gedissemineerd stadium (binnen enkele weken na de beet van de teek) | Verspreide erythema migrans-letsels, vermoeidheid, neurologische problemen, cardiale problemen en artritis. |
| Stadium 3: het laat gedissemineerd stadium (maanden tot jaren na de beet van de teek) | Neurologische problemen en huidletsels. |
Ook kunnen er diverse subjectieve klachten ontstaan, zoals vermoeidheid, spierpijn en neurocognitieve problemen.
De preventie van de ziekte van Lyme
Er zijn diverse acties die ondernomen kunnen worden om de ziekte van Lyme te voorkomen. De belangrijkste maatregelen die je kunt gebruiken om een besmetting met een besmette teek te voorkomen, worden in onderstaande vijf tips beschreven.
- Tip 1: bescherm de huid door kleding met lange mouwen en lange broekspijpen te dragen en draag dichte schoenen. Op deze manier wordt de huid beschermd, waardoor een teek zich niet vast kan bijten. Zeker als je een wandeling gaat maken in het bos, in het bos gaat spelen of in het bos werkt, is dit verstandig.
- Tip 2: zet kinderen een pet op. Teken kunnen op het hoofd vallen en door een pet te dragen, voorkom je dat de beesten zich vast kunnen bijten in het haar.
- Tip 3: kampeer niet aan de bosrand, want hier komen veel teken voor. Ook is het verstandig om niet te kamperen langs de omzoming van de camping, want ook hier zitten meer teken.
- Tip 4: controleer het lichaam om de drie of vier uur als je veel in bosrijke omgevingen bent geweest. Vooral de verdachte gebieden moeten goed gecontroleerd worden, waaronder het haar en de plek achter de oren.
- Tip 5: gebruik insect werende middelen om jouw lichaam onaantrekkelijk te maken voor teken die eventueel op je pad komen.
Het verwijderen van een teek
Heb je een teek gevonden en wil je deze teek verwijderen? Doe dit dan altijd met een pincet. Je grijpt de teek vast met het pincet en probeert zo dicht mogelijk bij de huid te zitten als je dit doet. Het is belangrijk om het lichaam van de teek niet te verpletteren, want dan kunnen er nog restjes van de teek op de huid blijven zitten. Probeer de kop van de teek te pakken met het pincet, trek en/of draai zachtjes om de teek te verwijderen en laat geen enkel deel van de teek onder de huid zitten.
Het is belangrijk om te weten dat je teken niet uit mag branden en dat je geen olie mag gebruiken om de teek te verdoven, want deze methoden voor het verwijderen van teken werken niet goed. Heb je de teek verwijderd, dan is het belangrijk om de huid te ontsmetten en het pincet te steriliseren. Wil je echt grondig en nauwkeurig werken, dan noteer je de datum en de plaats van de tekenbeet. Kleurt de huid enkele dagen of weken na de tekenbeet alsnog rood, dan is er mogelijk sprake van een besmetting met de bacterie die in de teek zat. Normaal gezien kleurt de huid rondom de beet lichtjes rood en verdwijnt deze kleur na een aantal dagen, maar als de kleur blijft zitten wordt aangeraden om naar de huisarts te gaan.
De diagnose van de ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme wordt ten eerste vastgesteld door de typische huiduitslag die de aandoening met zich meebrengt. Is deze huiduitslag opgemerkt, dan wordt er gebruik gemaakt van de expertise van een laboratorium om een laboratoriumbevestiging te krijgen van de aanwezigheid van de bacterie die achter de ziekte van Lyme zit. Er zijn twee laboratoria in België waar je terecht kunt voor een test voor de diagnose of bevestiging van de ziekte van Lyme en dit zijn de UZ Gasthuisberg in Leuven en de kliniek St-Luc aan de UCL in Brussel.
De behandeling van de ziekte van Lyme
Een vroeg stadium van de ziekte van Lyme wordt doorgaans behandeld door middel van antibiotica. Door antibiotica te gebruiken, kan het herstel van de huid versneld worden. Is er sprake van een aanwezigheid van erythema migrans en de voorgeschiedenis van blootstelling aan de beet van een teek, dan moet er eerst een bloedtest gedaan worden voor de behandeling gestart kan worden. Is de bloedtest positief, maar zijn er geen klinische symptomen van de ziekte van Lyme? Dan worden de symptomen van de ziekte niet behandeld.
Zijn er wel klinische symptomen van de ziekte van Lyme, dan wordt de volgende behandeling gestart:
- Volwassenen: behandeling met Doxycyline (200 milligram per dag in twee porties) of amoxicilline (1,5 gram per dag in drie porties). Bij mensen die allergisch zijn voor penicillines, kan er een behandeling met cefuroximaxetil (1 gram per dag in twee porties) worden gestart.
- Kinderen: een behandeling met amoxicilline (50 milligram per dag in drie giften) of een behandeling met doxycyline (2 gram per dag in twee porties) als het kind acht jaar of ouder is.
In het gedissemineerd stadium van de ziekte van Lyme, waarbij er sprake is van neurologische en/of cardiale problemen, is vaak intraveneuze toediening van antibiotica noodzakelijk om de ziekte te kunnen bestrijden. Uiteraard wordt er per patiënt met de ziekte van Lyme gekeken welke behandeling het beste en meest voor de hand liggend is en wordt deze behandeling gestart om de ziekte te bestrijden.
