De wetenschap van geluk: hoe we ons brein kunnen trainen voor een gelukkiger leven.

We leven in een tijdperk van ongekende welvaart en comfort, en toch voelen velen zich niet gelukkiger dan generaties voor ons. Volgens filosoof en auteur Michaël Vlerick is dit geen toeval: onze hersenen zijn evolutionair geprogrammeerd om meer aandacht te besteden aan problemen dan aan positieve ervaringen. Toch is er goed nieuws: we kunnen ons brein trainen om gelukkiger te zijn.

In dit interview deelt Michaël Vlerick wetenschappelijk onderbouwde inzichten over hoe we onze ‘negatieve programmering’ kunnen ombuigen, waarom geluk een vaardigheid is en welke gewoontes we kunnen toepassen om meer tevredenheid in ons leven te brengen. Een inspirerend gesprek, perfect passend bij De dag van het geluk.

In uw boek legt u uit dat ons brein niet ontworpen is voor blijvend geluk. Kunt u kort toelichten hoe onze evolutie ons op een ‘geluksachterstand’ zet?
Onze hersenen zijn niet geprogrammeerd om duurzaam gelukkig te zijn. Door natuurlijke selectie zijn we geëvolueerd met een sterke focus op wat fout ging of fout zou kunnen gaan – een nuttig mechanisme voor onze voorouders, die voortdurend gevaren moesten detecteren om te overleven. Vandaag leidt dat mechanisme echter tot piekeren en stress, ook over zaken die niet direct bedreigend zijn.
Daarnaast wennen we snel aan verbeterde omstandigheden, een fenomeen dat ‘hedonische adaptatie’ wordt genoemd. Dit zorgde er in ons evolutionair verleden voor dat onze voorouders steeds bleven streven naar betere levensomstandigheden. Maar in onze moderne wereld, waarin we veel materiële en sociale vooruitgang hebben geboekt, betekent het dat we continu nieuwe verlangens ontwikkelen en niet langdurig tevreden blijven met wat we hebben.

We leven in een samenleving waarin we meer hebben dan ooit tevoren – comfort, technologie, medische zorg – en toch voelen veel mensen zich ongelukkig. Hoe verklaart u deze paradox?
Hoewel verbeterde levensomstandigheden ons in veel opzichten gelukkiger hebben gemaakt, is de stijging van geluk lang niet zo groot als de stijging van onze welvaart. Dit komt voornamelijk door hedonische adaptatie: we raken snel gewend aan verbeteringen en gaan steeds op zoek naar het volgende.

Denk eens aan onze voorouders die honderdduizend jaar geleden leefden. Zij zouden onze wereld – waarin er overvloedig voedsel is, veiligheid heerst en medische zorg toegankelijk is – als een paradijs beschouwen. Maar omdat wij eraan gewend zijn geraakt, waarderen we deze verworvenheden minder en richten we ons op relatief kleine problemen. Onze bedreigingsradar blijft actief en zoekt nieuwe zorgen, wat ons gevoel van welzijn beperkt.

U stelt dat we ons brein kunnen trainen om gelukkiger te zijn. Welke concrete strategieën of gewoontes kunnen we vandaag al toepassen om beter om te gaan met onze ‘negatieve programmering’?
De kernboodschap is dat geluk geen toevalligheid is, maar iets waar we actief aan kunnen werken. Dit inzicht is al eeuwenoud en terug te vinden in de Boeddhistische leer en bij de Stoïcijnen, en wordt nu wetenschappelijk ondersteund.

• Een gezonde levensstijl: Voeding, beweging en slaap beïnvloeden direct onze neurotransmitters, zoals dopamine en serotonine, en houden stresshormonen zoals cortisol onder controle.
• Meditatie en mindfulness: Door onze gedachten en emoties te observeren zonder erdoor meegesleept te worden, kunnen we ons bevrijden van aanhoudende negatieve mentale reacties.
• Dankbaarheid en tevredenheid cultiveren: Door bewust stil te staan bij positieve momenten en successen, kunnen we onze aandacht trainen om minder gefocust te zijn op negatieve zaken.
• Sociale relaties koesteren: Regelmatige en oprechte sociale interacties zijn cruciaal voor ons geluksgevoel.

Vaak zien we geluk als de afwezigheid van negatieve emoties zoals stress of angst. Maar hebben die emoties ook een nuttige functie? Hoe kunnen we ze omarmen in plaats van ze te bestrijden?
Negatieve emoties hebben zeker een functie: ze fungeren als alarmbellen die ons waarschuwen voor mogelijke gevaren of problemen. Maar er zijn twee grote problemen met deze ‘alarmfunctie’.

1. Ten eerste, onze bedreigingsradar is hyperactief en slaat vaak alarm zonder echte reden. Een niet beantwoord bericht van een vriend kan bijvoorbeeld al angst en onzekerheid oproepen, terwijl daar meestal een onschuldige reden voor is.
2. Ten tweede weten we vaak niet hoe we de alarmbel moeten stoppen. We blijven hangen in negatieve gedachten en emoties, wat leidt tot een vicieuze cirkel van stress en frustratie. Neurowetenschapper Jill Bolte Taylor ontdekte dat een emotionele reactie slechts 90 seconden duurt als we ze niet voeden met nieuwe negatieve gedachten. We kunnen leren om emoties sneller te laten overwaaien in plaats van ze te versterken.

Welke rol speelt onze huidige maatschappij – met sociale media, prestatiedruk en voortdurende vergelijking – in ons (on)geluk? En hoe kunnen we ons hiertegen wapenen?
Hoewel onze moderne maatschappij veel voordelen heeft gebracht, draagt ze ook bij aan chronische stress en ontevredenheid.
Drie belangrijke oorzaken:

1. Chronische stress: Onze stressreacties zijn geëvolueerd voor acute gevaren, zoals een roofdier. Maar vandaag worden we voortdurend blootgesteld aan ‘lage intensiteit’-stressoren zoals deadlines, verkeersdrukte en sociale verwachtingen. Daardoor dreigt die lichte stressrespons chronisch te worden. Dit is levensverkortend en levensverzurend – onze fysieke gezondheid lijdt eronder en onze mentale gezondheid gaat achteruit.
2. Dopamineverslaving door technologie: We hebben allerlei artificiële genotsmiddelen in het leven geroepen waarmee we kortstondig ons dopaminepeil opkrikken. Dat geeft ons even een euforisch gevoel. Die moderne genotsmiddelen – zoals alcohol, bepaalde andere drugs, suikerhoudende drankjes en voedsel, sociale media, gokken, enzovoort – slagen er niet in om ons te verzadigen en op de lange termijn verzuren ze bovendien ons leven. Bij overmatige consumptie gaan we ons net (veel) slechter voelen. We voelen een steeds sterkere en onaangename drang om die genotsmiddelen te nuttigen (we worden eraan verslaafd), de beloning van die genotsmiddelen wordt korter en minder intens, en onze natuurlijke dopamineproductie wordt stilgelegd waardoor we lustelozer door het leven gaan..
3. Eenzaamheidsepidemie: Eenzaamheid is een groeiend probleem in onze moderne samenleving, ondanks de vele communicatiemiddelen die we tot onze beschikking hebben. We leven geïsoleerder dan ooit, zonder hechte gemeenschappen of regelmatige sociale interactie met vrienden en buren. Naar schatting lijdt één op de drie volwassenen wereldwijd aan eenzaamheid, wat psychologen omschrijven als een ‘eenzaamheidsepidemie’. Dit heeft niet alleen een negatieve impact op onze mentale gezondheid – met een verhoogd risico op depressie, chronische stress en angststoornissen – maar tast ook onze fysieke gezondheid aan, door een verzwakt immuunsysteem, verhoogde bloeddruk en een groter risico op aandoeningen zoals obesitas, diabetes en Alzheimer. Sociale verbondenheid is dan ook een essentiële pijler van een gelukkig en gezond leven.

Op de “Dag van het geluk” staan we stil bij wat ons echt gelukkig maakt. Wat heeft uw onderzoek en schrijven over geluk veranderd in uw eigen leven? Heeft u zelf gewoontes of inzichten die u bewuster toepast?Mijn onderzoek en schrijven over geluk hebben mijn leven ingrijpend veranderd. Door meditatie, dankbaarheid en de andere praktijken die ik in mijn boek beschrijf, heb ik leren anders omgaan met negatieve gedachten en ervaar ik veel meer innerlijke rust. Belangrijk is dat geluk niet iets is dat vanzelf komt. Als je niets onderneemt, zal je geluksniveau in de toekomst niet sterk veranderen. Maar als je actief aan je mentale welzijn werkt, kan je je ervaring van het leven op een ingrijpende manier verbeteren.

Wil je meer leren over de wetenschap achter geluk en hoe je jouw mentale welzijn duurzaam kan verbeteren? Ontdek de inzichten van Michaël Vlerick in zijn boek Waarom we niet gelukkiger zijn, waarin hij de evolutietheorie koppelt aan onze zoektocht naar geluk.

Daarnaast besprak hij zijn inzichten in verschillende podcasts, waaronder:

• Zonder Zever: Waarom we niet gelukkiger zijn
• Voorproevers: Waarom we niet gelukkiger zijn
• Alles goed?: Waarom we niet gelukkiger zijn

Wil je Michaël Vlerick live horen spreken? Kom dan naar het Generation WOW-congres: FWRDWRD, waar hij dieper ingaat op hoe we ons brein kunnen trainen voor een gelukkiger en veerkrachtiger leven.