Op dinsdag 4 maart 2025 wordt wereldwijd Wereldobesitas-dag gehouden. Maar is er wel reden tot vieren wanneer 49,3% van de volwassen Belgen overgewicht heeft en meer dan 15% obesitas[1]? Bovendien vragen velen zich af of mensen met obesitas, die vaak te maken hebben met stigmatisering en discriminatie, deze dag willen vieren.
Is het een feestdag als de medische kosten voor complicaties zoals diabetes, hypertensie, lipidenstoornissen en coronaire ziekten in België jaarlijks 600 miljoen euro bedragen, wat bijna 6% van het RIZIV-budget is[2]?
Volgens de World Obesity Federation lopen de economische kosten van obesitas en overgewicht in België zelfs op tot 9,2 miljard euro per jaar als je ook zorgkosten en werkverzuim meerekent[3].
Lichtpunten
Toch is er niet alleen slecht nieuws. Onze kennis over de oorzaken van obesitas groeit. Behandelingen voor obesitas worden doeltreffender. Er komt nieuwe – helaas nog niet terugbetaalde – medicatie voor obesitas op de markt. Heel langzaam sijpelt het bewustzijn door dat obesitas niet iemands "eigen schuld" is, maar een complexe en multifactoriële chronische ziekte. Daardoor veranderen langzaam maar zeker ook het discours en de beeldvorming over obesitas. We spreken niet meer van "obese mensen" maar van "mensen die leven met obesitas". Je bent immers veel méér dan je ziekte, je wordt er niet door bepaald.
Obesitas in het nieuws
Obesitas krijgt veel aandacht in de media. Maar de boodschappen die we krijgen spreken elkaar soms tegen. Wij gingen te rade bij een paar specialisten van BASO, de Belgian Association for the Study of Obesity, en legden hen 5 stellingen voor die recent in de pers verschenen.
Stelling 1: De Body Mass Index (BMI) als meetinstrument voor obesitas is achterhaald.
Sander Ovaere, chirurg in het obesitascentrum van het H. Hartziekenhuis Leuven: “De Body Mass Index, waarbij je het gewicht (in kilogram) deelt door de lengte (in meter) in het kwadraat, heeft zeker beperkingen, maar “achterhaald” zou ik de BMI niet noemen: in het kader van de screening op obesitas geeft BMI een goede eerste inschatting, en is daarom als meetinstrument nog steeds relevant.
Om een behandelplan op te stellen voor een patiënt moet je echter met meer zaken dan alleen BMI rekening houden. Zo wordt bijvoorbeeld steeds meer aandacht gegeven aan de buikomtrek. We weten namelijk dat overtollig buikvet veel meer risico inhoudt dan vet op andere plaatsen in of op het lichaam. Het meten van de buikomtrek, en de verhouding ervan tot de grootte van de patiënt, is daarom een belangrijke toevoeging aan de BMI.
Tot slot is het ook belangrijk om na te gaan wat de impact van iemands zwaarlijvigheid is op de gezondheid, het dagelijks functioneren en het mentaal welzijn van de patiënt. Met de resultaten van deze verschillende metingen en analyses kunnen we een individueel, multidisciplinair behandelplan opstellen voor elk van onze patiënten.”
Stelling 2: Obesitasmedicatie zoals Ozempic en Mounjaro werkt veel beter dan een klassiek dieet.
Roman Vangoitsenhoven, endocrinoloog in de obesitaskliniek van het UZ Leuven: “Een klassiek dieet (met caloriebeperking en focus op gezonde voeding en beweging) kan zeer effectief zijn en heeft, zeker indien we spreken van een gewichtsverlies van minstens 5% à 10%, positieve effecten op o.m. bloeddruk, cholesterol en bloedsuikerspiegel. Door de biologische compensatiemechanismen in het menselijk lichaam is een klassiek dieet echter vaak moeilijk vol te houden (jojo-effect). Klinisch onderzoek heeft aangetoond dat medicijnen zoals semaglutide (Wegovy°, Ozempic°) en tirzepatide (Mounjaro°) binnen een jaar een gemiddelde daling van 10-15% van het lichaamsgewicht kunnen opleveren. Bovendien zijn er steeds meer gegevens dat dergelijke medicatie (in combinatie met een gezond dieet en lichaamsbeweging) ook effectief is om de talrijke complicaties van obesitas te verbeteren, zoals suikerziekte, leververvetting, slaapapneu en hart- en nierproblemen.
Een nadeel is wel dat deze medicatie bijwerkingen kan hebben, zoals maagklachten en misselijkheid. Bovendien zijn deze medicijnen voorlopig erg duur.
Samenvattend is medicatie dus niet per definitie beter dan een klassiek dieet, maar het is een welkome en krachtige manier om – in combinatie met een gezond dieet en lichaamsbeweging – (bijkomend) te vermageren, indien dat nodig is om gezondheidsredenen.”
Stelling 3: De dramatische stijging van overgewicht en obesitas bij kinderen en jongeren is een gevolg van meer beeldschermtijd en minder buiten spelen.
Inge Gies, kinderendocrinoloog en verantwoordelijke van de obesitaskliniek voor kinderen binnen het UZ Brussel: “Deze stelling bevat een kern van waarheid: meer beeldschermtijd en minder buiten spelen kunnen bijdragen aan overgewicht en obesitas bij kinderen en jongeren.
Het zijn echter niet de enige oorzaken: obesitas is een multifactorieel probleem dat ook wordt beïnvloed door voeding, genetica, socio-economische omstandigheden en levensstijlgewoonten.
De stelling is dus gedeeltelijk correct, maar te simplistisch om de stijging van obesitas (bij kinderen) volledig te verklaren. Willen we de stijging van obesitas bij kinderen en jongeren keren, dan moeten we niet alleen de schermtijd beperken, maar ook meer aandacht hebben voor de toegankelijkheid van gezonde voeding, het beperken van reclame voor ongezonde voeding, de toegankelijkheid van sport voor kinderen in alle socio-economische omstandigheden, bewustwordingscampagnes rond het gevaar van obesitas, en vroegtijdige screening en diagnose van obesitas door zorgverleners.”
Stelling 4: Mensen die een obesitasoperatie hebben gehad lopen een hoog risico op een alcoholverslaving.
Matthias Lannoo, chirurg in de obesitaskliniek van UZ Leuven en AZ Diest: “Die stelling is helaas waar, tenminste wanneer we spreken over een gastric bypass-operatie, waarbij de maag verkleind wordt tot ongeveer 5% van de oorspronkelijke grootte, en drank en voedsel vanuit die kleine “maagpouch” rechtstreeks in de tweede helft van de dunne darm terechtkomen. We zien dat alcoholverslaving bij ongeveer 10% van deze patiënten voorkomt – vooral jonge mannen met een geschiedenis van psychische aandoeningen lopen wat dit betreft gevaar -, tegenover 6% bij mensen (met obesitas) die geen gastric bypass-operatie ondergingen.
Hiervoor zijn verschillende redenen, die zowel te maken hebben met de opname van alcohol (door de omleiding van voedsel en drank kan het maagslijmvlies de alcohol niet in dezelfde mate afbreken als bij andere mensen, en de alcohol wordt ook sneller opgenomen), als met processen in ons brein (het beloningscentrum in de hersenen wordt sterker geprikkeld bij mensen na een obesitasoperatie). Men vermoedt ook dat alcohol vaak dient als surrogaat voor voedsel bij het omgaan met moeilijke emoties en stress, maar dat laatste is tot nog toe niet bewezen.
Dat we deze risico’s kennen is erg belangrijk. Zo kunnen we mensen die een gastric bypass-ingreep ondergaan ervoor waarschuwen, en vaak is dat al een afdoende strategie om een alcoholverslaving te voorkomen. Lukt dat niet, dan is het belangrijk om in te grijpen van zodra de eerste symptomen zich voordoen.”
Stelling 5: Niet alle (ultra)bewerkte voeding is slecht.
Nele Steenackers, docent voedingswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht: “Ultrabewerkte voedingsmiddelen zoals snacks, bewerkt vlees en frisdranken bevatten doorgaans hoge hoeveelheden toegevoegde suikers, verzadigde vetten en zout, terwijl ze arm zijn aan vezels, vitaminen of mineralen.
Epidemiologisch onderzoek heeft aangetoond dat een hoge consumptie van ultrabewerkte voeding in verband staat met een verhoogd risico op obesitas, depressie en vroegtijdige sterfte. Toch is het onterecht om alle (ultra)bewerkte voedingsmiddelen over dezelfde kam te scheren. Sommige bewerkingen of toevoegingen van additieven kunnen de houdbaarheid van voedingsmiddelen verlengen en de voedselveiligheid beter garanderen (o.a. conserven of gepasteuriseerd voedsel).
Zo werd in een recente grootschalige studie met meer dan 266.000 deelnemers duidelijk dat regelmatige consumptie van ultrabewerkt vlees en suikerhoudende dranken samenhing met een hoger risico op chronische aandoeningen, maar ook – en dit was opmerkelijk – dat sommige soorten (ultra)bewerkt brood en ontbijtgranen geen negatief effect op de gezondheid hadden, maar zelfs – wellicht door hun hoger vezelgehalte – beschermend werkten.
Conclusie? De term “ultrabewerkte voeding” is te weinig genuanceerd om als betrouwbare maatstaf voor (on)gezondheid te dienen. Uiteindelijk draait gezondheid om een evenwichtig voedingspatroon, waarin zowel onbewerkte als (verantwoord) bewerkte producten een plaats kunnen hebben.”
Nieuwsgierig naar meer?
Infobees, een project van de Patiëntenraad van BASO dat sinds september 2024 bestaat, geeft genuanceerde informatie over obesitas. Op vrijdag 7 maart 2025 organiseert Infobees een evenement in LDC E. Remy te Leuven met lezingen van chirurg Sander Ovaere en endocrinoloog Bart Van der Schueren, gevolgd door een wandelzoektocht en persvoorstelling. Deelname is gratis, inschrijven via: belgium.easo.org/infobees/calendar.
[1] www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/obesitas/cijfers#overgewicht-en-obesitas-in-belgi-
[2] www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/obesitas/cijfers#kostprijs-van-overgewicht-en-obesitas- (cijfers van 2000)
[3] data.worldobesity.org/country/belgium-19/#data_economic-impact (cijfers van 2019)
