In de geneeskunde worden cysten op de eierstokken ook met de termen Polycysteus-ovariumsyndroom  (afgekort PCOS) en  het syndroom van Stein-Leventhal aangeduid. In een dergelijke situatie is er sprake van enkele met elkaar samenhangende afwijkingen, waarbij zich dikwijls (kleine) cysten in de eierstokken hebben gevormd. De afwijkingen zijn mogelijk het gevolg van, of gaan samen met, bepaalde hormonale afwijkingen.

Als gevolg van hormonale afwijkingen zullen de eierstokken (ovaria) meerdere cystes ontstaan. Hierdoor zullen de eicellen niet, of niet regelmatig, groeien en geen, of niet regelmatig, een eisprong (ovulatie) plaatsvindt. Vrouwen zullen dan dus eveneens niet, of niet regelmatig, menstrueren. De onregelmatige, of volledig wegblijvende eisprong, zal ervoor zorgen dat een vrouw verminderd vruchtbaar wordt. Door middel van een hormoonbehandeling kan dit probleem worden verholpen.

Wie krijgt cysten op de eierstokken?

Volgens schattingen zal circa tien tot vijftien procent van alle vrouwen, te maken krijgen met cysten op de eierstokken. Het fenomeen komt bij vrouwen die afkomstig zijn uit India, of tot de Aboriginals behoren, relatief vaker voor. Afrikaanse vrouwen krijgen veel minder vaak met cysten op de eierstokken te maken.

Oorzaken van cysten op de eierstokken

De pathofysiologie van cysten op de eierstokken is erg ingewikkeld. Een specifieke oorzaak kan dan ook niet aan worden gewezen omdat een heleboel veranderingen in de stofwisseling hierbij een rol spelen.

De relatieve verhoging van de aanmaak van  het luteïniserend hormoon  door de hypofyse staat echter voorop. Als gevolg hiervan zal de aanmaak van androgenen in de eierstokken toenemen en vervolgens, eveneens in verhoogde mate, om worden gezet in androsteendion. Deze androsteendion zal op zijn beurt weer worden omgezet in testosteron. Een dergelijk proces kan worden versterkt onder invloed van insuline.

• Een enzymdefect in de aanmaak van steroïden door de eierstokken.
• Insulineweerstand zal een zekere bijdrage leveren aan de stofwisseling en aan de zogenaamde reproductieve afwijkingen. 

Symptomen van cysten op de eierstokken

Een teveel aan testosteron kan ervoor zorgen dat er één of meerdere van de onderstaande symptomen ontstaan.

• een onregelmatige menstruatie (minder dan 9 menstruele bloeding per jaar) of het volledig uitblijven van de menstruaties,
• een verminderde, of volledige, onvruchtbaarheid (door de anovulatie),
• pijn in de bekkenstreek,
• op acne lijkende klachten, zoals een vettige huid en vettige roos,
• een toegenomen lichaamsbeharing )in een mannelijk patroon),
• haarverlies (in een mannelijk patroon),
• cysten in de eierstokken (dit zijn de niet gerijpte eiblaasjes),
• veranderde cholesterolwaarden,
• verhoogde bloeddruk,
• huidaandoeningen,
• psychische klachten, bijvoorbeeld ten aanzien van het uiterlijk of de onvruchtbaarheid,
• (extreme) toename van het lichaamsgewicht,
• Diabetes of een resistentie voor insuline,
• Slaapapneu,
• Hart- en vaataandoeningen.

Twee van de drie van de volgende symptomen zullen echter in alle gevallen aanwezig moeten zijn.

• Een verminderde, of uitblijvende eisprong (Oligo- of  anovulatie).
• Hyperandrogenisme: extreme lichaamsbeharing, acne, kaalheid, of een te hoog gehalte aan vrijtestosteron in het bloed. 
• Meerdere cysten op de eierstokken die door middel van echografie vast kunnen worden gesteld.
•  

Er moeten echter ook een aantal zaken uit worden gesloten, omdat deze symptomen, vergelijkbaar met die bij cysten op de eierstokken, met zich mee kunnen brengen:

• de bijnier maakt te veel hormoon aan (Congenitale hyperplasie),
• hyperprolactinemie of prolactinoom,
• een te traag werkende schildklier (primaire hypothyreoïde),
• het syndroom van Cushing,
• premature ovariële functiestoornis,
• overproductie van groeihormoon (Acromegalie),
• Viriliserend  gezwel in een bijnier of in een eierstok,
• Symptomen die gerelateerd zijn aan medicijngebruik.

Behandelen van cysten op de eierstokken

Extreme lichaamsbeharing en acne kunnen worden behandeld met behulp van een anticonceptiepil waarin een combinatie van een oestrogeen en een progestageen is verwerkt. Het is van groot belang dat de juiste pil wordt gekozen. De pil mag immers geen progestageen bevatten dat geen androgene effecten uitlokken.

Verminderde of uitblijvende menstruatie kan eveneens met de pil worden behandeld. Je hebt dan weliswaar geen eisprong (en bent dus ook niet vruchtbaar) maar wel een regelmatige cyclus. De menstruatiecyclus, en dus ook de vruchtbaarheid, kan daarnaast op een positieve manier worden beïnvloed door:

• verlies van lichaamsgewicht,
• een gezond voedingspatroon,
• een verlaagde insulinespiegel in het bloed (door metformine te gebruiken).

Wanneer de vruchtbaarheid niet verbeterd door gewichtsverlies en metformine dan kan een hormoonbehandeling overwogen worden. De eisprong kan weer op worden gestart met het middel clomifeen, eventueel aangevuld met een behandeling met  follikelstimulerend hormoon (via onderhuidse inspuitingen).

Insulineweerstand, glucose-intolerantie en diabetes type

Afvallen is essentieel bij het verminderen van, aan diabetes type 2 gerelateerde problemen, zoals  insulineweerstand en glucose-intolerantie. Dikwijls worden speciale medicijnen gebruikt om het positieve effect van het afvallen te versterken.